İşçi sağlığı ve iş güvenliğinde iş yeri temelli işçi örgütlenmeleri yönünden sendikaların işlevleri (İstanbul, Bursa ve Gebze`de petrol-kimya-lastik işkolunda 35 işyerinde araştırma bulguları)

Abstract

ÖZET Türkiye'de 1989-1993 döneminde ortaya çıkan iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerinden hesaplanan kaza sıklık oranlarında bir azalma görülmekle birlikte, kaza ağırlık oranlarında bu yönde bir gelişme sağlanamamaktadır. Türkiye ile bazı Avrupa Topluluğu üyesi ülkelerdeki kaza verilerinin karşılaştırılması da, Türkiye açısından olumsuz bir gösterge olmaktadır. İSİG'in düzeyini belirleyen toplumsal ve ekonomik yapının temel bir unsuru olarak sendikaların işlevlerinin işyeri odaklı etkinliklerin taşıdığı önem, kuramsal ve alan araştırmaları yönünden araştırmayı gerektirmektedir. Çalışmada, alan araştırması İstanbul, Bursa ve Gebze'de kurulu, sendikal örgütlenme bulunan petrol, kimya ve lastik işkolu kapsamında 35 işyerinde gerçekleştirilmiştir. Uygulanan anket yönteminde, belirtilen işyerlerindeki İSİG Kurulu işçi temsilcileri ile sendika temsilcilerince doldurulan 45 adet bilgi formu değerlendirilmeye alınabilmiştir. Anket sayısının düşük olması, bulguların çözümlenmesinde betimsel/tanımlayıcı istatistik yönteminin kullanılmasını gerektirmiş, güvenilirlik ve anlamlılık testleri ile analitik çözümlemelerin yapılmasına olanak vermemiştir. Buna karşın, elde edilen bulgular, araştırma konusuna ilişkin önemli ölçüde bilgi içermektedir. Eğitsel, örgütsel, tüzel (Toplu İş Sözleşmeleri), yasal, kurumsal, yönetsel, vb. boyutlarda belirli bir bütünlük ve dizge içerisinde kuramsal olarak irdelenen sendikaların İSİG işlevlerinin işyerleri temelinde gerçekleşme düzeyi, alan araştırmasında sorgulanmakta ve bulgular verilmektedir: (i) İSİG'ne özgü, işyeri temelinde, katılımcılığa dayanan yatay ve dikey yönde, örgütlenmeler geliştirilememiştir; (ii) Sendikalar, işyeri temsilcilerine yönelik İSİG eğitimlerinde yetersiz kalmakta, bu konuda işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirmesi yönünde etkili ola mamaktadır; (iii) Çalışma koşulları ve ilişkilerini her yönden düzenleme bakımından temel önem taşıyan Toplu İş Sözleşmeleri, İSİG sorunlarını kaynağında önleme yönünden etkin olarak kullanılamamaktadır; (iv) Sendi kaların işçilerin üretim içerisindeki konumunu değiştiremediği koşullarda, işçilerin katılımını içeren İSİG Kurullarının da etkin bir biçimde işleyemediği ortaya çıkmaktadır; (v) İş güvencesi başta olmak üzere, işçilerin toplumsal ve ekonomik kazanımlarındaki gerilemeler, çalışma koşullarının iyileştirilmesi yönündeki istemlerin önplan çıkmasını engellemekte, işçilerin sağlıksız ve güvenliksiz bir ortamda çalışmasını zorunlu kılmaktadır. Sendikaların, İşçi sınıfı örgütlenmeleri olarak, işçilerin çalışma ve yaşama koşullarının toplumsal ve ekonomik bakımdan iyileştirilmesi temel amacını doğrultusunda, işçilerin sağ lıklı çalışma ve yaşama koşullarına kavuşabilmesi için çok-yönlü bir yaklaşımı geliştirmeleri gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

145 8. ABSTRACT There is an decrease at the frequency rates calculated by the statistics on work accidents and occupational diseases at the 1989-1993 term in Turkey, but there isn't any improvement on the severity rates at the same period of time. The comparison of accident data between Turkey and European Union countries reveals the negative situation of Turkey. The importance of the workplace activities of trade unions should be investigated by theoretical and field researches. Because, trade unions are the main actors of social and economic structure which affect worker health and job safety. The field research in this study has been carried out at 35 workplaces on petrochemical and rubber industry in Istanbul, Bursa and Gebze. Questionnaire method has been used in the study. Questionnaires have been answered by the worker representatives in Health and Safety Councils and the worker representatives at the workplaces. Totally, 45 questionnaire could be evaluated. The paucity of questionnaires has necessitated to apply descriptive statistical method in analysing the findings. This, also, made impossible to analyse by significance test. But, the findings give us important information on the matter. Trade unions functions at workplaces on health and safety in have been investigated and the findings have been given. These functions are examined at educational, organisational, legal (including collective agreements), administrative dimensions. The findings as follows: (i) There is no sufficient vertical and horizontal organisations based on participation at the health and safety field, (ii) Trade unions are not sufficient for the health and safety education of worker representatives; they are inefficient to oblige the employers who don't perform their responsibilities, (iii) Collective agreements which have an importance for working conditions and working relations can not be efficiently used to solve the problems in origin, (iv) In the conditions which trade unions couldn't change the position of workers in production process, it reveals that Health and Safety Councils don't efficiently work. The loses of the workers on the economic and social rights have prevented demands towards improvement of working conditions; they cause working in bad conditions. Trade unions should improve a multi-dimensional approach in the content of their main targets such as development of social and economic conditions of workers.