Tarihsel süreç içerisinde Irak`ta Türkçe eğitimi ve öğretimi: 1918-2014

Abstract

Bu çalışma, ana dili eğitiminin önemi ışığında, Irak'ta Türkçe eğitiminin geçmişten günümüze kadar tarihsel sürecinin, mevcut durumunun incelenerek tespit edilmesi ve yaşanan sorunlara yönelik çözüm önerilerini sunmayı amaçlamaktadır. Çalışmada nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Buna göre Irak'ta Türkçe öğretiminin tarihî süreçteki eğitim ve öğretim faaliyetlerini ortaya koyabilmek adına Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların arşiv belgeleri ile Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler incelenmiş; 2003 yılında kurulan Türkmen Eğitim Heyeti üyeleri, Türkmence eğitim süreci içinde görev yapmış ve daha sonra bu görevi bırakmış kişiler, Kerkük İl Eğitim Müdürlüğü Türkmence Eğitimi Bölüm Müdürleri, Türkmence eğitimi ile ilgili bilimsel çalışması olanların ve Türkmence eğitimi öğretmenlerinin görüşleri alınmıştır.Araştırmanın evrenini, tarihî süreçte Türkmence eğitim-öğretim faaliyetlerinin sürdürüldüğü ülkelerden biri olan Irak Cumhuriyeti oluşturmaktadır. Nitel araştırma olmasından ötürü 1930-2013 yılları arasında yayımlanmış Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların Arapça arşiv belgeleri; 1918-2013 yılları arasında basılmış, Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler; 2012-2013 yıllarında görevde bulunan Türkmen Eğitim Heyeti üyeleri; 2004-2013 arası Kerkük İl Eğitimi Müdürlüğü Türkmence Eğitimi Bölüm Müdürleri; Türkmence eğitim süreci içinde görev yapmış ve daha sonra bırakmış kişiler; 2012-2013 Eğitim-Öğretim Yılı'nda (Musalla İlkokulu, Gürgür Baba İlkokulu, Hicri Dede İlkokulu, Yedi Kızlar İlkokulu, Kurtuluş İlkokulu, Altun Köprü İlkokulu, Güneş İlkokulu, Kışla İlkokulu, Sarıkâhya İlkokulu, Kardeşlik İlkokulu, Adalet İlkokulu, Mescid Aksa İlkokulu, Topkapı İlkokulu, Fatma Ana İlkokulu, Aktaş İlkokulu, Fuzuli İlkokulu, Mehmet Sadık İlkokulu, 16 AB İlkokulu, Şehit El-Sadır İlkokulu, Türkmen Kızı İlkokulu, Avcı İlkokulu, Leylan İlkokulu, Hassa su İlkokulu, Muhtaroğlu İlkokulu, Hürriyet Ortaokulu, Mehmet İzzet Hattat Ortaokulu, Kurtuluş Ortaokulu, Parlak Ortaokulu, Şetulu Ortaokulu, Yahyave Ortaokulu, Barış Ortaokulu, El-Rafideyin Kız Lisesi, Esma Kız Lisesi, Hacer Kız Lisesi, Altun Köprü Kız Lisesi, Kale Kız Lisesi, Altun Köprü Erkek Lisesi, Musalla Erkek Lisesi, Barış Lisesi ve Öğretmenler Enstitüsü) okullarında görev yapmakta olan Türkmence öğretmenleri ise bu araştırmanın çalışma grubunu teşkil etmektedir.Doküman analizi ve görüşme tekniklerinden yararlanan bu araştırma için geçmişten günümüze kadar Türkmenlerin anayasal ve kültürel haklarına değinen Arapça belgeler Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların arşivlerinden gerekli resmî izinler alınmak suretiyle temin edilmiştir. 1918-2013 yılları arasında basılmış, Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler ise Irak'taki kütüphaneler (ITC Kütüphanesi, Türkmenli Kültür Merkezi Kütüphanesi, Bağdat Kardaşlık Ocağı Kütüphanesi), kitapçılar ve araştırmacı-yazarlara müracaat edilerek toplanmıştır.Görüşme verileri ise çalışma grubunda yer alan bazı kişilerle yüz yüze görüşülerek ses kaydı yapmak sureti ile hazırlanmıştır. Fakat resmî görevde bulunan kişilerle yapılan görüşmeler, ses kaydına izin verilmediğinden, not alınarak kaydedilmiştir.Kerkük İl Eğitim Müdürlüğünde faaliyet gösteren Türkmence Eğitimi Bölümü, Irak Eğitim Bakanlığı, Irak Parlamentosu Arşivi, Irak Eğitim Bakanlığı altında faaliyet gösteren Türkmence Eğitimi Genel Müdürlüğünden alınan belgelerin konuyla ilgili olan bölümleri Arapça aslından Türkçeye çevrilmiş ve Türkmence eğitimiyle ilgili bölümleri irdelenmiştir. Daha sonra 1918-2013 yılları arasında Türkmence eğitimi ile ilgili yazılan kitap, makale, dergi, gazete yazısı ve belgeler incelenerek, Kraliyet Dönemi (1918-1958), Cumhuriyet Dönemi (1958-1968), Baas Partisi Dönemi (1968-1978), Saddam İktidarı Dönemi (1978-2003) ve ABD İşgali Sonrası Dönem (2003-2013) yıllarına göre tasnif edilerek içerik analiziyle kullanılmıştır. Ayrıca araştırma sırasında Türkmence eğitimi ile ilgili görevde olan kişiler, faaliyet gösteren kurumlar, öğretmenler, müfettiş ve okul müdürleri ile yapılan bireysel ve toplu görüşmelerde, ses kayıt cihazıyla veya not alınarak kaydedilen veriler deşifre edilerek betimsel analize tabi tutulmuştur. Yapılan incelemeler ışığında Irak'ta Türkçe eğitimi ve öğretimine dair sorunlara yönelik çözüm önerilerine de yer verilmiştir.

This study intends to determine the historical progress and current situation of Turkish education and instruction by examining and to present solutions for problems lived.Qualitative research method is used in this study. According to it, to put into the Turkish educational and instructional activites throughout history, Iraqian Government's, Iraqian Parliament's, Iraqi Ministry of Education etc. institution's archive documents and books, newspapers, magazines and articles about Turkmen language were investigated. Turkmen Language Education Commitee (established in 2003) members', people who served and after retired in Turkmen language education process or have scientific researches on Turkmen language, Kirkuk Provincial Directorate of Education Turkmen Language Education Department Directors' and Turkmen Language teachers' opinion were received.Republic of Iraq in which Turkmen language education is progressing throughout historical process constitutes the universe of this study. Because of the features of this study as a qualitative research, work group is listed: Arabic archive documents that published between 1930-2013 years of Iraqian Government, Iraqian Parliament, Iraqi Ministry of Education etc. institutions, books, magazines, articles published between 1918-2013 about Turkmen language education and instruction, Turkmen Language Education Commitee members who served between 2012-2013 years, Kirkuk Provincial Directorate of Education Turkmen Language Education Department Directors who served between 2004-2013 years, people who served and after retired in Turkmen language education process or have scientific researches on Turkmen language, Turkmen language teachers who served in 2012-2013 Academic Year in (Musalla Primary School, Gurgur Baba Primary School, Hicri Dede Primary School, Yedi Kizlar Primary School, Kurtulus Primary School, Altun Kopru Primary School, Gunes Primary School, Kisla Primary School, Sarikahya Primary School, Kardeslik Primary School, Hurriyet Primary School, Adalet Primary School, Mescid Aksa Primary School, Topkapi Primary School, Fatma Ana Primary School, Aktas Primary School, Fuzuli Primary School, Mehmet Sadik Primary School, 16 AB Primary School, Sehit El-Sadir Primary School, Turkmen Kizi Primary School, Avci Primary School, Leylan Primary School, Hassa su Primary School, Muhtaroglu Primary School, Kurtulus Secondary School, Parlak Secondary School, Setulu Secondary School, Yahyave Secondary School, Mehmet İzzet Hattat Secondary School, Baris Secondary School, El-Rafideyn Girls' High School, Esma Girls' High School, Hacer Girls' High School, Altun Kopru Girls' High School, Kale Girls' High School, Altun Kopru Boys' High School, Musalla Boys' High School, Baris High School and Teachers' Institute.Arabic documents that mention constitutional and cultural rights of the Turkmens from past to present were provided under the permition of Iraqian Government, Iraqian Parliament and Iraqi Ministry of Education etc. institutions for this study to be used document analyses and interview techniques. Books, newspapers, magazines and articles that published between 1918-2013 about Turkmen language education were collected via applying libraries (ITC Library, Turkmenli Cultural Center Library, Baghdad Qardaslik Ocagi Library), bookshops and researchers-writers in Iraq.Interview datas were collected by the means of face-to-face meetings with some people who located in the study group and recording their speakings. Because of recording is prohibited, some interviews with people in official duty recorded by writing their speaking only. The relevant sections of documents provided from Turkmen Language Education Department that serves in Kirkuk Provincial Directorate of Education Turkmen Language Education Department, Iraqian Parliament Archive and Turkmen General Directorate of Education that serves in Iraqi Ministry of Education translated from Arabic to Turkish and its sections on Turkmen language education were elected. And than books, newspapers, articles and magezines published between 1918-2013 about Turkmen language education were investigated and grouped as these years that Royal Era (1918-1958), Republic Era (1958-1968), Ba'ath Party Period (1968-1978), Saddam Ruling Period (1978-2003) and After US Invasion Period (2003-2013) via content analysis method.And also recording datas provided from interviews with persons who are on duty related to Turkmen language education, institutes, teachers, examiners and school headmasters were decoded and subjected to descriptive analysis. Solutions for Turkish language education and instruction in Iraq were presented under the investigations.