Türkçe öğretmeni adaylarının not alarak dinlemede özetleme stratejilerini kullanma becerileri

Abstract

Bu çalışmada, Türkçe öğretmeni adaylarının dinlerken aldıkları notlardan hareketle bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinleri özetleyebilme durumlarını ele alınmıştır. Çalışma grubunu, 2013-2014 eğitim öğretim yılında Gazi ve Mustafa Kemal Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği Bölümü'nde öğrenim gören 202 dördüncü sınıf öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı olmak üzere üç metin kullanılmış, bu metinlerden hareketle oluşturulan öğrenci özetleri, başlık yazma, bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme, önemsiz bilgiyi silme, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma şeklinde belirlenen özetleme stratejileri açısından değerlendirilmiştir. Çalışmada öğrenci özetleri, özetleme stratejilerini kullanma başarısının yanı sıra, metin türü, cinsiyet, üniversite ve öğretim türü değişkenleri açısından da ele alınmıştır. Bu amaçla bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinlerin her biri için ölçüt özet oluşturulmuş, analizler, araştırmacı tarafından geliştirilen `Özetleme Stratejileri Puanlama Ölçeği` ve `Özetleme Sorun Envanteri` kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, öğrencilerin dinledikleri bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinleri özetlemede genel olarak ortalamanın üstünde bir başarı gösterdikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin başlık yazma, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma stratejilerini başarılı bir şekilde kullanabildikleri; bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme ve önemsiz bilgiyi silme stratejileri konusunda yeterince başarılı olamadıkları tespit edilmiştir. Öğrencilerin, metin türü değişkeni açısından, tartışmacı metin özetleme konusunda, bilgilendirici ve öyküleyici metinlere göre daha başarılı oldukları görülmüştür. Çalışmada cinsiyet değişkeni açısından kızların; üniversite değişkeni açısından ise Gazi Üniversitesi öğrencilerinin öyküleyici metin türünde daha başarılı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğretim türü bakımından bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metin özetlemede birinci ve ikinci öğretim öğrencileri arasında anlamlı bir farka rastlanmaması, çalışmadan elde edilen bir başka sonuçtur. Çalışmada, öğrencilerin özetleme stratejilerini kullanma konusunda çeşitli sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir. Buna göre, başlık yazma konusunda en çok `başlık yazmama` ve `orijinalinden farklı başlık kullanma` sorunları ile, bakış açısını doğru kullanmada ise en fazla `özeti birden çok bakış açısıyla yazma` ve `birinci tekil şahıs bakış açısı ile özetleme` sorunları ile karşılaşılmıştır. Anlatım kipini doğru kullanmaya yönelik sorunlar ise, `birden çok anlatım kipi kullanma` ve `tamamen yanlış anlatım kipi ile yazma` çevresinde toplanmıştır. Çalışmada ayrıca, bazı öğrencilerin az sayıda önemli bilgi ve çok sayıda önemsiz bilgi kullanarak özetleme yaptıkları ve özetlerinde birtakım metin dışı bilgilere yer verdikleri tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra öğrencilerin tutarlı yazma konusunda `birbiriyle çelişen bilgilere yer verme`, `cümle ve paragraf geçişlerini yapmama` ve `konu bütünlüğünü sağlayamama` gibi sorunlarla karşılaştıkları; kısaltma açısından ise özetleri `çok uzun veya çok kısa yazma` hususunda problemler yaşadıkları belirlenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde çalışmada, öğretmen adaylarının bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metin türlerinde, dinlediğini özetleme konusunda yeteri kadar başarılı olmadıkları, bazı özetleme stratejilerini istenilen düzeyde kullanamadıkları anlaşılmış, çalışma sonunda araştırmacı ve öğretmenlere yönelik birtakım önerilerde bulunulmuştur.Anahtar Kelimeler: Dinleme Eğitimi, Not Alma, Özetleme, Özetleme Stratejileri.

In this study, pre-service Turkish language teachers' summarization styles of informative, narrative and argumentative texts were analyzed in view of their notes taken during listening.The study group consisted of 202 pre-service teachers studying at the fourth grade of Turkish Language Education department at Gazi University and Mustafa Kemal University. Three types of texts, informative, narrative and argumentative, were used, and student summaries created from the point of these texts were evaluated in view of summarizing strategies as writing title, using perspective in a correct way, using mode of expression properly, deciding on important information, erasing unimportant information, not including a non-textual information, coherent writing and abridgment. In the study, student summaries were studied in view of variables such as type of text, gender, university and type of instruction as well as success for using summarizing strategies. With this goal, criterion summary was created for each of the informative, narrative and argumentative texts, and analysis were carried out via `Summarizing Strategies Scoring Scale` and `Inventory of Summarizing Problem` developed by the researcher. As a consequence of the analyses carried out, it was found out that the students generally performed success above average in summarizing informative, narrative and argumentative texts they had listened. It was concluded that while they used strategies such as writing title, not including non-textual information, coherent writing and summarizing successfully, they were not successful enough to use strategies such as using perspective in a correct way, using mode of expression properly, deciding on important information and erasing unimportant information. It was revealed that the students were more successful in summarizing argumentative texts when compared to informative and narrative texts in view of text-type variable. It was also found that females, in terms of gender variable, and Gazi University students, in terms of university variable, were more successful in narrative texts. Furthermore, with respect to the type of instruction, there was no significant difference among the daytime and evening education students in view of their summarizing informative, narrative and argumentative texts. In the study, it was revealed that the students had various problems about the usage of summarizing strategies. Accordingly, the students mainly encountered the problems of `not writing a title` and `using a title different from the original` on the subject of writing title. They faced mostly with the problems of `writing the summary from several perspectives` and `summarizing through the first-person singular perspective` on the subject of using perspective in a correct way. However, the problems related to using mode of expression properly were mainly `using more than one mode of expression` and `writing with a completely wrong mode of expression`. It was also concluded that some students summarized by using very small amount of important information and a lot of unimportant information and they included several non-textual information. In addition to these, the students had problems about coherent writing such as `including conflicting information`, `not doing sentence and paragraph transitions` and `not maintaining textual integrity`. They also experienced problems in view of abridgment about `writing too long or too short`. When considered as a whole, it was understood from the study that pre-service teachers were not successful enough in summarizing informative, narrative and argumentative texts they listened, and they could not use some summarizing strategies at a desired level. At the end of the study, some recommendations were given to researchers and teachers.Key Words: Listening Education, Note Taking, Summarization, Summarization Strategies.