16. yüzyıl Osmanlı Dönemi Arapça vakfiyeler ve Osmanlı sisteminde eğitim (Saraybosna Hüsrev Bey ve Edirne Sultan II. Selim medreseleri örneğinde)

Abstract

İyilik, merhamet, şefkat gibi kavramların tarihi insanoğlunun yaratılışına kadar gider. Yaratılıştan günümüze kadar bu kavramların uygulaması olarak insanoğlu iyilik yapar veya iyilik yapanlara yardımcı olur. Birde bu kavramların zıddı olan kötülük, zulüm, şiddet gibi kavramlar vardır ki bunların tarihi de aynı şekilde insanın yaratılışına kadar iner. Tabi iyilik yapılırken yarattığını en iyi tanıyan olarak yaratıcının emirleri, tavsiyeleri insanlara yol gösterici olmuştur. İşte bu iyiliklerin müşahhaslaşmış örneklerinin en önemlilerinden biri olarak karşımıza Vakıf müessesesi çıkmaktadır. Özellikle İslam'ın gelişi ile birlikte Müslümanların dini referansları rehber kabul ederek ve yaratıcı tarafından kodlanan iyilik yapma hissi ile yaşadıkları coğrafyanın her tarafını kurdukları vakıflar vesile ile mamur hale getirdikleri görülmektedir. Vakıflar hizmetlerini tesis ettikleri vakıf hayrat yapılar vasıtasıyla kamuya sunarlar. Osmanlı dönemi vakıf hizmetlerinden birisi de eğitim hizmetidir. Coğrafyanın tamamında inşa eyledikleri mektep, medrese, muallimhane, darulkurra vs. müesseseler vesilesiyle öğrencilere eğitim hizmeti ücretsiz olarak sunulmuştur. Bu medreselerden iki tanesi de XVI. Yüzyıl eserlerinden olan Edirne'de Selimiye ve Saraybosna'da Hüsrev Bey Medreseleridir. Çalışmada vakfiyeye göre her iki eğitim kurumu ile ilgili hükümler ve verilen hizmetler ortaya konarak tarihte verilen eğitim hizmetlerini gerçek belgeler üzerinden tanımamız mümkün olacağı gibi, diğer taraftan Arapça olarak yazılan her iki vakfiye Arap dili ve belagati açısından incelenerek bu güne kadar hiçbir çalışmaya konu olmamış dönemin vakfiyelerindeki edebi üslup, seviye ve edebi sanatlar örnekleriyle ortaya konulmuştur.

History of terms like charity, compassion and affection goes back to the creation of mankind. As implementation of these terms from the creation till today, human beings do favours or help the ones who do a favour. And there are the opposite terms like viciousness, cruelty and violence which also date back to the creation of humanity. Certainly orders and advices of the creator who knows his creatures in the best way has guided humanity to do favours. Thus, as one of the most noteworthy of concrete examples of these favours, there institution of waqf appears. It is apparent that especially with the advent of Islam, Muslims, through pious foundations they established, have built up each and every place they lived in, as being guided by religous references and with guidance of the feeling of goodness encoded by the creator. Waqfs through constituted charity buildings bestow services for public. One of the main functions of waqfs in the Ottoman era is education. Through institutions like schools, medreses, teachers' training schools, dar al-kurra and so on which were built in all-over the territory, educational services were provided free of charge to students. Two of them are medreses of Selimiye in Edirne and Hüsrev Bey in Sarajevo which are monuments of the 16th century. By analyzing the terms concerning these two educational organizations and provided services according to waqfiye, this thesis not only enables us to understand training services performed in history via real documents, but also elucidates through examples the literary style, level and literary arts in waqfiyes of the era which has never been discussed before, by examining the two waqfiyes which were written in Arabic, in terms of Arabic language and rhetoric.