Halk arasında jinekolojik rahatsızlıklarda kullanılan bitkilerin etkinlikleri üzerinde farmakognozik araştırmalar

Abstract

Türkiye'de yapılan etnobotanik çalışmalarda, halk arasında çeşitli bitkilerin jinekolojikrahatsızlıklarda yaygın olarak kullanıldığı kayıtlıdır. Bu çalışmada, jinekolojikrahatsızlıklarda kullanıldığı tespit edilen Anthemis austriaca Jacq., Cichorium intybus L.,Melilotus officinalis (L.) Pall., Mentha longifolia (L.) Huds. ve Urtica dioica L. bitkilerininendometriyoz ve polikistik over sendromu (PKOS) üzerindeki etkinliklerinin araştırılmasıamaçlanmıştır. Bu bağlamda, A. austriaca çiçekleri ile C. intybus, M. officinalis, M.longifolia ve U. dioica toprak üstü kısımlarından sırasıyla n-hekzan, etil asetat (EtOAc) vemetanol (MeOH) ekstreleri hazırlanmıştır. Hazırlanan ekstrelerin etkinlikleri sıçanlardadeneysel olarak oluşturulan endometriyoz ve letrozol-nedenli PKOS modelleri uygulanarakdeğerlendirilmiştir. Oluşturulan bu sıçan modellerinde, A. austriaca bitkisinden hazırlananekstrelerin en yüksek etkiyi göstermesi nedeniyle bu bitki üzerinden `Biyolojik Aktivite ileYönlendirilen Fraksiyonlama ve İzolasyon (BAYF)` teknikleri kullanılarak çalışmalarınyürütülmesine karar verilmiştir. Endometriyoz sıçan modelinde, aktivitesi en yüksek çıkanA. austriaca MeOH ekstresi RP-18 silika jel kolon kullanılmak suretiyle vakum sıvıkromatografisine tatbik edilmiş ve fraksiyonlama işlemi yapılarak 4 ana fraksiyon [Fr. (1-6); Fr. (7-13); Fr. (14-20); Fr. (21-29)] elde edilmiştir. Elde edilen fraksiyonlardan Fr. (1-6)ve (14-20)'nin endometriyoz sıçan modelinde önemli derecede aktivite gösterdiğibelirlenmiştir. Yapılan izolasyon çalışmalarında Fr. (1-6)'dan 4-(β-D-glukopiranoziloksi)-6-metil-2H-piran-2-on, en yüksek aktivite gösteren Fr. (14-20)'den ise kersetin, apigenin-7-O-(3''-asetil)-β-D-glukopiranozit, apigenin-7-O-(6''-asetil)-β-D-glukopiranozit, apigenin-7-O-β-D-glukopiranozit ve kersetin-7-O-β-D-glukopiranozit izole edilmiştir. Letrozol-nedenliPKOS sıçan modelinde, en yüksek aktiviteyi A. austriaca n-hekzan ekstresinin göstermesinedeniyle bu ekstre üzerinde yapılan fitokimyasal çalışmalarda β-amirin palmitat,taraksasterol ve taraksasterol asetat olmak üzere 3 adet triterpen yapısında madde izoleedilmiştir. Sonuçlar A. austriaca bitkisinin endometriyoza karşı gösterdiği aktivitenin,içerdiği flavonoitlerden; PKOS'a karşı gösterdiği aktivitenin ise triterpenlerdenkaynaklandığını göstermiştir.Anahtar Kelimeler : Farmakognozi, Etnofarmakoloji, Asteraceae, Anthemis austriaca,Endometriyoz, PKOS, Flavonoit, Triterpen

There are numerous plants which are used for the treatment of gynecological disorders inethnobotanical studies conducted in Turkey. The present study aimed to investigate the effectof Anthemis austriaca Jacq., Cichorium intybus L., Melilotus officinalis (L.) Pall., Menthalongifolia (L.) Huds. and Urtica dioica L. on endometriosis and polycystic ovary syndrome(PCOS). For this purpose, n-hexane, ethyl acetate (EtOAc) and methanol (MeOH) extractswere prepared from the flowers of A. austriaca and the aerial parts of C. intybus, M.officinalis, M. longifolia and U. dioica, successively. The effects of the prepared extractswere evaluated by surgically-induced endometriosis and letrozole-induced PCOS ratmodels. Since the extracts prepared from A. austriaca showed the highest activities inendometriosis and PCOS rat models, it was decided to conduct bioactivity guidedfractionation technique on that plant. The MeOH extract, which had the highest activity inendometriosis rat model, was applied to the vacuum liquid chromatography using RP-18 forthe fractionation. The obtained fractions were combined according to their thin layerchromatography profiles in order to gain 4 main fractions [Fr. (1-6); Fr. (7-13); Fr. (14-20);Fr. (21-29)]. When the activities of these fractions were evaluated in endometriosis ratmodel, Frs. (1-6) and (14-20) were found to have statistically significant activity. Further, 4-(β-D-glucopyranosyloxy)-6-methyl-2H-pyran-2-one was isolated from Fr. (1-6), quercetin,apigenin-7-O-(3''-acetyl)-β-D-glucopyranoside, apigenin-7-O-(6''-acetyl)-β-Dglucopyranoside,apigenin-7-O-β-D-glucopyranoside and quercetin-7-O-β-Dglucopyranosidewere isolated from Fr. (14-20) which had the highest activity among thefractions. The n-hexane extract of A. austriaca was found to have the highest activity inletrozole-induced PCOS rat model. Further phytochemical studies on the n-hexane extract,β-amyrin palmitate, taraxasterol acetate and taraxasterol, which are triterpene derivatives,were isolated from n-hexane extract of A. austriaca. Consequently, the efficacy of A.austriaca against endometriosis could be due to its flavonoids, whereas its effect againstPCOS could be due to its triterpene derivatives.Key Words : Pharmacognosy, Ethnopharmacology, Asteraceae, Anthemis austriaca,Endometriosis, PCOS, Flavonoid, Triterpene