Tarih eğitiminin Osmanlı eğitim kurumlarına XIX. yüzyıldan itibaren girmesinin sebepleri

Abstract

Araştırmada, tarih eğitiminin Osmanlı eğitim kurumlarına XIX. yüzyılda dahil olmasının sebepleri araştırılmıştır. Çalışmada tarama yöntemlerinden literatür incelemesi içeren tarihî yöntem kullanılmış olup veriler, doküman analizi yönteminin genel tarama şekline yönelik olarak toplanmıştır. Toplanan veriler içinde öncelikle ana kaynaklar okunup gerekli notlar alındıktan sonra tarih eğitimimin Osmanlı eğitim sistemine giriş sebepleri; Osmanlı'da tarih yazıcılığının etkisi, ulemânın etkisi, Batılılaşma ve Fransız İhtilali'nin etkisi başlıkları altında bölümlere ayrılmıştır. Araştırmada, XIX. yüzyılla kastedilen sınırı belirleyense 1869 tarihli Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi olmuştur. Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi öncesi eğitim kurumları ve bu kurumlarda tarih eğitiminin durumu ortaya konmuş, ayrıca Avrupa'da tarih eğitiminin gelişiminden de kısaca bahsedilmiştir. Araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır: Osmanlı'da tarih eğitiminin XIX. yüzyılda eğitim sistemine dahil edilmesinde etkili olan gelişmelerden birinin Osmanlı tarih yazıcılığı anlayışında yaşanan değişim olduğu anlaşılmıştır. Batının etkisi ve Osmanlı aydınlarının tesiriyle `Hanedan Tarih Yazıcılığı` döneminde `Osmanlıcılık` düşüncesiyle tarih, saray ilmi olmaktan çıkarılarak eğitim aracı olarak Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan Osmanlı toplumu yaratmanın önemli unsuru görülmüştür. `Ulusçu Tarih Yazıcılığı` döneminde tarih eğitimine verilen önemin Osmanlı Devleti'nde daha da attığı anlaşılmıştır. Osmanlı Devleti'nde geleneksel eğitim kurumlarını elinde bulunduran ulemânın eğitim üzerindeki etkisi kırılmadan modern eğitim kurumlarıoluşturulamayacağı, batılılaşma döneminin başından itibaren bilinse de bunun ancakXIX. yüzyılın başında II. Mahmud'un reformlarıyla kırılmaya başladığı ve sonrasında devam ettiği görülmüştür. Bu sayede ulemanın ve onların ürettiği dinsel bilgi kapsamının dışında bir müfredata sahip içinde tarih eğitiminin de yer aldığı devlet denetiminde modern sivil okulların açılıp yaygınlaştırıldığı anlaşılmıştır. Batılılaşma (modernleşme) sürecinin birçok kanaldan Osmanlı eğitim sistemini etkilediği görülmüştür. Bunlar; Batı tarzı yeni kurumlar açılmasıyla birlikte idarî alanda merkezileşme çabaları, Fransa'nın etkisi ve Fransız İhtilali'nin yaydığı fikir akımlarının etkisi, Osmanlı resmi ideolojisinin/ siyasi fikir akımlarının oluşması, eğitime yansımaları vd. üzerindendir. Bu kanalların XIX. yüzyılda tarih eğitiminin öneminin anlaşılması ve Osmanlı eğitim sistemine dahil olması konusunda önemli katkıları olduğu görülmüştür.

This study has researched reasons for including History education into Ottoman education organizations in the XIXth century. Among scanning methods, the historical method containing literature analysis and archive scanning is used and data are collected towards the general scanning form of the document analysis method. Initially, main sources are read within collected data and required notes are taken and divided into sections such as reasons of history education's entering into Ottoman education system; Impact of history writing in Ottoman Empire; Impact of Ulemâ, Impacts of Westernization and French Revolution. In the research, 1869 dated Ma'ârif-i Umûmiye Directory determined the limit referred in XIXth Century. Education institutions prior to the Directorate and status of history education in these institutions are revealed, also, the Improvement of History Education in Europe is briefly mentioned. These results are achieved in the research; It is seen that, one of developments being most effective on involvement of history education into the education system in XIXth century, is the change experienced in the concept of history authorship. History started to be seen as an important item of creating the Ottoman Society consisting of Muslims and non-Muslims as an education tool instead of being a Palace Science with the idea of `Ottomanism` in the `Dynasty History Authorship` with the effect of West and Ottoman Enlightenment. It is observed that the importance given to history education in `Nationalist History Authorship` era, is increased further in the Ottoman Empire. Despite it is known contemporary educational institutions shall not be created without removing the effect of Ulema, controlling traditional educational institutions in the Ottoman Empire, on the education, it is seen that the effect is started to remove with reforms of Second Mahmut at the beginning of XIXth Century and continued later. Therefore, contemporary civil schools opened and widened in the State Management having history education with a curriculum out of the scope of ulema and the religious knowledge produced by them. It is seen that the Westernization (modernization) process affected the Ottoman education system through many channels. These are; Efforts for centralization in the administrative area upon opening western style new institutions, Effect of France and thought steams from the French Revolution, Creation of Ottoman official ideology / political thought steams and their reflections on education. These channels are found to have important contributions in understanding the importance of history education and involvement in the Ottoman education system in the XIXth Century.