Karaduvar-Tarsus nehri arası kıyı ve sığ deniz güncel çökellerinin sedimantolojik ve jeokimyasal özellikleri

Abstract

Çalışma alanı Tarsus Nehri ağzından Mersin limanı doğusuna kadar yaklaşık 20 km uzunluğundaki kıyı şeridini, 15 metreye kadar su derinliğine sahip deniz alanını ve bölgeye boşalan nehir yataklarını kapsamaktadır. Üç farklı çökel ortamını temsil eden çalışma alanından alınan güncel çökellerin sedimantolojik ve jeokimyasal özellikleri ortaya çıkarılmıştır.Tarsus Nehri'nde çökel örneklemeleri Berdan Barajı üzerinden Tarsus Nehri doğu, batı ve ana kolu üzerinden yapılmıştır. Tane boyu kum da yoğunlaşan Tarsus Nehri örneklerinin beslenme alanı yoğun olarak karbonatlı kayaçlardan oluşmaktadır. Deliçay örnekleri dört farklı koldan alınmıştır. Tane boyu verileri de çok değişkendir. Deliçay'da ultrabazik kayaçlardan kırıntılı malzeme kazanımı yüksektir.Tamamen çakıl+kumdan oluşan kıyı örnekleri, aşınım ve yığışım bölgesi olarak iki ana gruba ayrılmıştır. Tarsus Nehri'nden Kazanlı Belediye Plajı önüne kadar yığışım daha sonra aşınım zonları belirlenmiştir.Deniz örnekleri Deliçay, Tarsus, Seyhan Nehir'leri ve kıyı dinamiğinin deniz içindeki etkisinin izlenebileceği şekilde, belirli derinliklerden üç sıra halinde alınmıştır. Birinci sıra örneklerinde kumlu, ikinci sıra örneklerinde çamurlu, üçüncü sıra örneklerinde ise kumlu çamurlu örnekler ağırlıklıdır. Kıyı bölgesinde tespit edilen kıyı erozyonu denizde de takip edilebilmektedir.XRD çalışmalarında örneklerin hepsinde kuvars ve kalsit mineralleri bulunmuştur. Tarsus Nehri örneklerinde illit ve dolomit, Deliçay örneklerinde kaolinit, montmorillonit, albit, gismondin, kordiyerit, krizotil, deniz örneklerinde ise bu minerallerin hepsi bulunmuştur.Tarsus Nehri örneklerinde karbonat yüzdesi Deliçay örneklerine göre iki kat fazla bulunmuştur. Bu farklılık yerel litolojiye bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Kıyı örneklerinde toplam karbonat doğudan batıya doğru artmaktadır. Yığışım bölgesinde toplam karbonat kavkı; aşınım bölgesinde ise kavkı ve inorganik karbonat kaynaklıdır. Deniz örneklerinde ise toplam karbonat %20-40 arasında değişmektedir. Çalışılan örneklerde organik karbon miktarı %1'i aşmamıştır. Tarsus Nehri Deliçay ve kıyı örneklerinde hemen hemen hiç organik karbona rastlanmazken deniz örneklerinde organik karbon kıyıdan açığa doğru artmaktadır. Liman yakınlarındaki deşarjın etkisi birinci sırasında toplam karbonat yüzdesi ile göze çarparken, ikinci ve üçüncü sıra örneklerinde organik yük olarak kendini göstermektedir.Tarsus Nehri ve Deliçay örnekleri metal konsantrasyonları, beslendikleri yerel litoloji farklılığının güncel çökellere yansıması nedeniyle çok farklı bir dağılım göstermektedirler. Deliçay örneklerindeki Cu, Mn, Cr, Fe ve Al konsantrasyonları Tarsus Nehrinden daha yüksektir.Kıyı bölgesi aşınım zonunda Cu derişimleri yığışım zonundan daha yüksektir. Al derişimleri ise Cuderişimlerinin tersine yığışım zonunda daha yüksektir. Çalışılan metallerden özellikle Mn, Cr ve Fe'in şeyl değerinin üzerindedir. Deliçay'ın, beslendiği ofiyolitik melanjdan kaynaklı yüksek Mn, Cr, Fe içeriği kıyı ve deniz çökellerine de yansımaktadır. Kıyı örneklerinde Mn, Cr ve Fe derişimleri benzer profil sunmaktadır.Deniz örneklerinde ölçülen metal konsantrasyonları, Al dışında, kıyıdan açığa doğru dereceli olarak azalmaktadır. Deniz örneklerinin Mn, Cr ve Fe konsantrasyonlarının alansal dağılımı Deliçay'dan kaynaklanan doğal beslenmenin yanı sıra Kromsan kaynaklı beslenmenin varlığını da ortaya koymaktadır. Deniz örneklerinde Mn, Cr ve Fe için Seyhan Nehri'nin etkisi de azımsanmayacak ölçüdedir. Deniz örneklerinde Al, çamur tane boyunun artışı ile doğru orantılı olarak kıyıdan açığa doğru artmakta ve Seyhan Nehri'nin etkisi görülmektedir.

Study area consists of 20 km coast line from Tarsus River to the east of Mersin Harbour, up to 15 meters of water depth and river beds that mouths in the region. Study area represents three different sedimantal environments and sedimentologic and geochemical characteristics of recent sediments taken from study area has been put forward.Sediment sampling on Tarsus River is done at three different points beyond the Berdan Dam, such as east, west and the main body. The samples of Tarsus River which grain size is mostly sand, are usually fed by carbonate rocks. Samples of Deliçay are taken from four different branches and grain sizes are variable. Grained particulars are derived from ultrabasic rocks.Coast samples are completely consist of gravel and sand, are are divided into two main groups as erosion and accumulation zones . From Tarsus River to Kazanlı Beach accumulation zones are found, and beyond erosion zones.Sea samples are taken from fixed depth and three different rows in order to observe Deliçay, Tarsus River and Seyhan Rivers and coastal dynamics? impact on the sea. First row samples are weighted as sandy, second as muddy and third as sandy-muddy samples. Erosion observed on the coast is also observed in the sea.In XRD study, quartz and calcite minerals are found in every sample. In Tarsus River samples are found illite and dolomite, in Deliçay samples kaolinite, montmorillonite, albite, gismondine, cordierite, chrysotile. In the sea samples all of those are found.In Tarsus River samples carbonate ratio is found twice as high when compared to Deliçay?s samples. This discrepancy is caused by local lithology. In coast samples total carbonate is increased from east to west. The source of total carbonate in accumulation zone is mostly shell, whereas in erosion zone both shell and inorganic carbonate. In sea samples total carbonate differs from 20-40%. In the samples studied organic carbon did not exceed 1%. In Tarsus River, Deliçay and coast samples there is almost no organic carbon. In sea samples organic carbon increases from coast to offshore. The impact of decharge around Mersin Harbour shows itself with total carbonate ratio in the first row and as organic substances in the second and third rows.Metal concentration of Tarsus River and Deliçay samples shows serious diversification which is based on local lithology differences impact on the recent sediments. In Deliçay samples Cu, Mn, Cr, Fe and Al concentrations is higher than Tarsus River?s samples.Cu is higher in erosion zone than it is in accumulation zone. But for Al it is the other way around. Especially concentration of Mn, Cr and Fe is higher than shale values. Deliçay?s high Mn, Cr, Fe contents based on it?s ophiolitic melange are also reflected to shore and sea sediments. In shore samples Mn, Cr ve Fe concentrations show a similar profile with each other.In sea samples, apart from Al, metal concentrations are decreased gradually from coast to offshore sea. Distribution of Mn, Cr and Fe concentrations in the zone shows also the impact of Kromsan?s feed as well as Deliçay?s. For the sea samples Seyhan River?s impact on Mn, Cr and Fe is clear. Seyhan River?s impact is also seen in Al in sea samples where incerased from coast to offshore sea in accordance with the increase of grain size.