Geleneksel Türk gösteri sanatlarındaki sirk ögelerinin çağdaş tiyatro oyunculuğunda kullanımı ve bir uygulama: Güngör Dilmen`in `Deli Dumrul` oyunu

Abstract

Sirk sanatı geleneksel anlamda; binicilik egzersizleri, denge numaraları, jonglörlük, yerde esneklik, güç ve çeviklik, havada ise ip ve trapezi kapsayan akrobasi numaraları, eğitilmiş hayvan gösterileri ve palyaçoların ara oyunlarından oluşan sanatsal gösterileri içermektedir. Uzak Doğu, Amerika, Avrupa ve Afrika gibi dünyanın birçok bölgesinde sirk sanatındaki gösteri öğelerinin köklü bir geleneğe dayandığı ve zamanla sirk sanatının içinde var olan çeşitli beceri gösterilerinin bütüncül bir gösteri kapsamında bir araya getirilerek, bu sanatın kendi başına bir gösteri türü haline geldiği bilinmektedir. Sirk sanatının XXI. yüzyılda vardığı noktada ise, geleneksel sirk anlayışından ayrılan ve `Çağdaş Sirk` olarak adlandırılan bir alan kapsamında, hem eğitimde hem de profesyonel yaşamda, sahne sanatlarından plastik sanatlara kadar birçok disiplini içinde barındıran bir sanat dalına dönüştüğü gözlenmektedir. Buna karşın, Türkiye'de geleneksel Türk gösteri sanatlarının içinde de sirk sanatı öğelerinin bulunduğu, bir dönemler bu sanatın örneklerine Anadolu topraklarında da rastlandığı; fakat sirk sanatına ait bu öğelerin belli bir gelişim gösteremeden yok olduğu görülmektedir. Oysa ki; Osmanlı İmparatorluğu döneminde XVI.y.y.' dan XVIII.y.y. ortalarına kadar sirk öğelerini barındıran gösterilerin; evlilik, doğum, sünnet düğünleri ve kazanılan zaferler gibi daha çok sarayla ilgili olayların kutlanması amacıyla düzenlenen `Osmanlı Şenlikleri` kapsamında gerçekleştiği bilinmektedir. Bu gösterilerde yer alan sanatçılar arasında; hokkabazlar, direklere tırmanan ve ip üzerinde yürüyen akrobatlar, esneklik becerileri sergileyenler, testi, küp, şişe gibi birçok nesne kullanan denge sanatçıları, atletler, güç gösterisi yapanlar, biniciler ve hayvan eğiticilerinin bulunduğu ifade edilmektedir. Batı'daki ve Osmanlı'daki sirk kavramının ve uygulamalarının dışında, bu tez çalışmasında modern ve çağdaş tiyatronun oyuncuya bakışı ve sirk sanatıyla ilişkisi de irdelenmiştir. Böylece çağdaş sirk sanatının çağdaş tiyatrodaki konumu, postmodern özellikleri vurgulanarak açığa çıkarılmış ve sirk tiyatrosunda oyuncu kavramı açıklanmıştır.Bu tez çalışmasının ve onun uygulamalı projesinin özgün değeri; geleneksel Türk gösteri sanatlarının içinde yer alan, ancak bir gösteri türü olarak gelişme fırsatı bulamamış sirk öğelerinin, yerli bir tiyatro metninin sahnelenmesi kapsamında kullanılması ve Türk kültürüne özgü sirk unsurlarının çağdaş tiyatro oyunculuğuna uyarlanması açısından önem taşımaktadır. Bu kapsamda çalışılacak projenin sonuçlarından beklenen etki, ulusal olduğu kadar uluslararası alanda da, sirk ve tiyatro sanatlarını birlikte kullanma girişimleri açısından az rastlanan bir yöntemle gerçekleştirilecek olmasından kaynaklanmaktadır. Dünya çapında yaygın olan önemli sirk toplulukları içinde çoğu tarafından tercih edilen, bir sirk gösterisi içine tiyatro sanatına ait bazı dramatik öğelerin yerleştirilmesi yöntemiyken; bu projede önerilen yöntem, dramatik yapıyı bozmadan bir tiyatro oyunu içinde sirk sanatındaki becerilerin oyunculuk ve sahneleme biçimi kapsamında kullanılmasıdır.

Circus arts, in traditional meaning, consists artistic shows like equestrian exercises, equilibrium performs, juggling, on the ground as contortion, force and agility and in the air as acrobatic performs consisting rope and trapeze, trained animal shows and interludes by clowns. It is already known that in many areas of the world like Far East, America, Europe and Africa show elements of circus arts derive from a tradition having roots and also that variety of talent performs existing in circus arts have been gathered within the scope of a totalitarian show, and this art has become a type of performance itself. In the point where circus arts has reached in 21st century, it is observed that it has parted from traditional circus understanding and has turned into a field of arts, within the context of a domain named `Contemporary Circus`, both in training and in professional life containing many disciplines from performing arts to plastic arts. Even so, it is also seen, in Turkey, too, there were circus arts elements in Turkish traditional performing arts, the examples of this art occurred in Anatolian land; but such elements of circus arts have diminished before forming any progress. However; it is known that in times of Ottoman Empire from 16th to mid18th century, shows containing circus elements have been performed as part of `Ottoman Festivals` to celebrate the events relating mostly to palace, like wedding, birth, circumcision, or victories. Named among performers in these shows were illusionist, acrobats skinning up (acrobatic pole) and walking on slack line (ropewalker), contortion performers, equilibrium performers using many items like jugs, jars or bottles, athletes, performers of acrobatie force, equestrians, and animal trainers. In this thesis study, modern and contemporary theater's view over performer and its relation to circus is also examined other than the circus term and application in the West and Ottoman. Thus, the location of contemporary circus art in contemporary theater is revealed by emphasizing its postmodern features and the term `performer` in Circus Theater is clarified.The concise value of this thesis study and applied project has its importance in the view of the circus elements which took place in Turkish traditional performing arts but couldn't find an opportunity to grow up as a type of performing branch, to be used in staging of a national theater text and in the view of circus elements peculiar to Turkish culture to be adapted in contemporary theater acting. The effect expected from the results of the project to be worked in this framework results from a rare seen method in terms of initiates to use circus and theater arts together internationally as well as nationally. While in worldwide common significant circus acts, the method to place some of dramatic elements belonging to theater arts into a circus show, is preferred by many, the method proposed in this project is the skills in circus arts to be used in context of acting and staging in a theater play without spoiling dramatic structure.