Karar verme sürecinde bulanık mantık bazlı oyun teorisi uygulamaları

Abstract

Karar süreci karmaşıklık ve belirsizlik içeren bir süreçtir. Rekabet ortamında bulunan organizasyonların varlığını devam ettirmesi bu sürecin etkin kullanımına bağlıdır. Tezin amacı, karar verme sürecinde bulanık mantık ve oyun teorisi gibi yapay zeka (YZ) yöntemlerini kullanan bir yaklaşım oluşturmaktır. Çalışmada, çok amaçlı karar verme (ÇAKV) ve çok kriterli karar verme (ÇKKV) süreçleri birleştirilerek çok amaçlı ve kriterli karar verme (ÇAKKV) süreci oluşturulmuş ve bu süreç iki kişili sabit toplamlı olmayan bir oyun kapsamında ele alınmıştır. Konu ile ilgili literatürdeki mevcut uygulamaların incelenmesinin ardından birçok karar verme metodunu içeren melez bir karar verme metodolojisi önerilmiştir. Önerilen metodolojinin her aşaması oyun teorisi kapsamında oyuncuların karşılıklı stratejileri dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Hedefler, kritik faktörler (kriterler) ve bunların ağırlıkları bulanık matematiksel işlemler ile hesaplanmaktadır. Müteakiben, oyuncuların stratejileri hedefler ve kriterlere göre değerlendirilmektedir. Bu süreçte, kesin matematiksel sayılar yerine sübjektif faktörler (yargı, tecrübe, tercih gibi) bulanık dilsel değişkenlerle ile ifade edilmekte ve sayısal değerlere dönüştürülmektedir. Önerilen metodolojinin rekabetçi ortamlarda yer alan hiyerarşik organizasyonlarda uygulanabilirliğinin ve matematiksel geçerliliğinin gösterilmesi amacıyla belirsizliklerin önemli rol oynadığı uluslar arası bir anlaşmazlık durumunda uygulanacak karar verme süreci örnek uygulama olarak incelenmiştir.

Decision process is a process that includes complexity and uncertainty. The survivance of organizations in competition environment depends on the usage of decision making process effectively. The aim of thesis study is to establish a new decision making approach which uses artificial intelligence (AI) techniques as fuzzy logic and game theory. In the study, multi-objective decision making (MODM) and multi-criteria decision making (MCDM) processes were combined as multi objective and criteria decision making (MOCDM) process and this process was considered in two person non-constant sum game theory perspective. The methods in literature about related topics were examined and a hybrid decision making methodology which comprises many decision methods was formed. All phases of methodology are executed in game theoretic perspective by evaluating the mutual strategies of players. The objectives, critical factors (criteria) and the weights of these are calculated by fuzzy mathematical applications. Then, players? strategies are evaluated according to objectives and criteria. In this process, instead of crisp numbers, the subjective factors are evaluated by using fuzzy linguistic terms and converted to numerical values. To demonstrate the validity and applicability of proposed methodology for organizations in competition environments, the decision making process in an international disagreement in which ambiguities have an essential role was examined as a case study.