Yapı elde etme sürecinde mimari tasarım kalitesinin ölçülmesi ve arttırılmasına yönelik analitik hiyerarşi prosesi tabanlı karar destek yaklaşımı ve örnek olaylarla sınanması

Abstract

Yapı elde edimi karmaşık bir süreçtir. Hiçbir tasarım; ihtiyaç programı, paydaşları, arsası, imkan ve kısıtları gözetildiğinde diğer bir tasarıma benzememekte, ortaya çıkan ürün tek ve eşsiz olmaktadır. Tasarım kalitesini oluşturan ölçütlerin bir kısmını sayısal değerlerle ölçmek mümkünken, bazı ölçütler ise kişisel deneyim, beğeni ya da yargılarla tanımlanabilen soyut kavramlarla tanımlanabilmektedir. Mimari tasarım kalitesinin nesnel ve öznel ölçütler ile tanımlanabilmesi ve değişik paydaşlarca farklı tanımlanmasından dolayı değerlendirilebilmesi de karmaşık bir süreçtir. Tüm bu karmaşık sorunların üstesinden gelmek için geliştirilen kalite değerlendirme araçlarının etkin uygulama alanlarının çoğunlukla kullanım süreci ile çerçevelendiği de bir gerçektir. En önemlisi olan elde edilen değerlendirme verilerinin ise tasarım bilgisine dönüştürülerek aktarımı da sınırlıdır.Tanımlanan tüm bu sorunları araştırma konusu yapan bu doktora tezi, temel olarak mimari tasarım kalitesinin yapı elde etme sürecinin farklı aşamalarında değerlendirilmesi için ölçülemeyen ve tanımlanması zor olan öznel yaklaşımların aksine, kıyaslamaya dayalı, sayısal değerlendirme yapabilecek yöntemlerin geliştirilmesi ile bunlara bağlı olarak elde edilecek verilerin tasarım ekiplerine mimari tasarım kalitesinin arttırılması için tasarım bilgisi olarak aktarılmasını sağlayacak yaklaşımın ortaya konulmasını amaçlamıştır. Bu alanda yapılan kısıtlı çalışmalarla ortaya konmuş olan sorunların giderilerek, mimari tasarım kalitesinin değerlendirilmesi ve alternatiflerin kaliteyi belirleyen ölçütler bağlamında kıyaslanarak seçimi bu tez çalışmasının başlıca güdülerindendir. Önerilen yaklaşım, mimari tasarım kalitesini oluşturan ölçütlerin toplum, zaman, teknoloji, durum ve imkanlar göz önüne alındığında değişebileceğini, bu sebeple her tasarım ekibi için ortaya konabilecek farklı ölçütleri değerlendirebilecek esnek bir yapıya sahip olması gerektiği fikrini temel almaktadır. Ortaya konan, ölçütler ve alt ölçütler ışığı altında; tasarımın ilk aşamalarından başlamak üzere iç ve dış paydaşlar açısından alternatifleri, sayısal olarak değerlendirebilecek Çok Ölçütlü Karar Verme yöntemlerinin incelenerek Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) tabanlı yaklaşımın ortaya konması ve örnek olaylarla sınanarak tasarım süreçlerini de kapsayacak şekilde tasarım bilgisi ortaya konulabilmesi doktora çalışmasının omurgasını oluştururken, yapı elde etme sürecinin farklı aşamalarında kullanımı ile tasarım bilgisi üretme stratejileri de oluşturulmuştur.

The overall design and procurement process (building process) is complex. Each design is unique and has its content considering its program of requirements, stakeholders and site to be built due to constraints and potentials. Some of criteria of architectural design quality can be evaluated quantitatively while the rest can be defined by intangible notions based on experience or personal judgments. Evaluation of architectural design quality is also complex since its assessment can be made with tangible and intangible criteria defined diversely by stakeholders. Most of the quality assessment tools developed to cope with the complexity of all these problems may only be used for post occupancy process and has limited potentials for transforming assessment data to design knowledge.Considering the problems told above, this PhD thesis aims to bring out the approach to assess architectural design quality for all stages of building process including design process based on pair wise comparisons of criteria and sub criteria. It is also aimed to reveal potentials of the approach for transforming assessment data to design knowledge. One of the motivations of the PhD is to make contribution to this field which has limited studies on it; by using pair wise comparison techniques. Offered approach is based on a flexible structure which permits adaptation for case specific studies, since definition of the term ?quality? may differ depending on society, era, building typology and technology.The approach, based on Analytical Hierarchy Process, one of the methodologies of Multi Criteria Decision Making, aims to cover all building process including design and pre design processes. The implementation of the approach aiming to evaluate priorities of stakeholders related to design alternatives generates the main structure of the PhD thesis. Moreover the thesis aims to reveal strategies to transform the assessment data to design knowledge for design teams to be used for different stages of building process.