XI-XV. yüzyıl Tokat merkez ve ilçelerindeki cami plan ve cephelerinin tipolojik irdelenmesi

Abstract

Anadolu'da yerleşim tarihinden beri pek çok medeniyete ev sahipliği yapan Tokat ilinde yüzyıllar boyu birçok tarihi yapı inşa edilmiştir. Bunlardan sayıca fazla olan ve birçok araştırmaya konu olan yapı türü ise camilerdir. Bu yapı türünü ele alan yayınlar incelendiğinde; Tokat'taki camilerin mimari özeliklerinin yüzyıllara göre değişimini ortaya koyan bir tipoloji çalışmasının yapılmadığı görülmektedir. Bu yüzden merkez ve ilçelerdeki camileri kapsayan analitik bir çalışmanın yapılması, bölgesel bir tipoloji oluşturulabilmesi açısından önem arz etmiştir. Tokat ilinde XI. yüzyıldan günümüze kadar gelen camilere genel olarak bakıldığında, özellikle XV. yüzyılda yoğunlaştığı görülmektedir. Bu dönemden sonra inşa edilen yapıların çoğu özgünlüğü kaybettiğinden, çalışmada sağlıklı bir tipolojinin yapılması için XI-XV. yüzyıl arasındaki camiler yer almaktadır. Hatta kapsamlı bir araştırma yapıldığında tescil kaydı olduğu halde literatüre geçmemiş yapılarla da karşılaşılmıştır. Böylece bu yapıların literatüre kazandırılması ve XI-XV. yüzyıl Tokat merkez ve ilçelerindeki camilerin benzer tipte Anadolu'daki diğer Selçuklu ve Erken Osmanlı yapılarıyla mimari özelliklerin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmada, özgünlüğünü kaybeden veya fonksiyon değişikliğine uğrayan yapılar, tipoloji oluşturmak açısından yeterli bilgi vermediğinden hariç tutulmuş olup orijinal haliyle günümüze ulaşabilmiş Merkez, Niksar, Zile ve Artova ilçelerindeki yirmi bir eser dâhil edilmiştir. Ayrıca bu yirmi bir eserin plan ve cephe özelliğini, malzemesini, yapım tekniğini, süslemesini, geçirdiği onarımları ve restitüsyon durumunu içeren katalog çalışması yapılmıştır. Katalogdaki bilgilere göre oluşturulan tipoloji tabloları ile karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılarak, camilerin plan ve cephe elemanlarının yüzyıllara göre değişim ve dönüşümleri belirlenmiştir. Böylece bu çalışma neticesinde yapıların benzer mimari özelliklerinden yola çıkarak Tokat merkez ve ilçelerindeki camilerin bölgesel nitelikleri ortaya konulmuş ve tarihi bilinmeyenlere tarihlendirme önerisi getirilmiştir.

Since the settlement date in Anatolia, many historical buildings have been built in Tokat province for many centuries. As for that, mosques are the type of buildings which constitute the majority and subjects of many researches. When the publications reviewing this type of structure were examined; it was figured out that any typology study which reveals the change by centuries of mosques' architectural features in Tokat has not been performed. Therefore, having an analytical study involving mosques in the center and districts has significance in terms of forming a regional typology. When the mosques from the XIth century to the present day were investigated generally, it was observed that buildings were concentrated on the XVth century. Because of the fact that most of the buildings constructed after this period has lost their originality, the mosques between XIth to XVth centuries were included in the study in order to make a proper typology.Moreover; when a comprehensive study was carried out, registered buildings were encountered which had not taken part in literature. Thus, it is aimed that these buildings are taken part in the literature and to compare the characteristics of the mosques in Tokat center and districts in from the XIth to the XVth century with other Seljuk and early Ottoman buildings in Anatolia. In this study twenty one artifacts in the central, Niksar, Zile and Artova districts, which have survived to the present day, are included but the structures that lost their originality or underwent a function change are excluded because these are unable to form a typology. In addition, catalog study including the plan and façade features, materials, construction technique, decoration, repairs and restitution status of these twenty buildings was done. With the help of typology tables that are formed according to the information in the catalog, the changes and transformations of the plan and façade elements of mosques are determined by using the comparative analysis method. As a result of this study, the regional characteristics of the mosques in the Tokat center and districts were identified according to the similar architectural features of the buildings and those contruction dates of which are unknown was dated, as well.