Dı edebıyata Kurdî de nezîre û mînakên wê

Abstract

Klasik edebiyatın ana renklerinden biri de nazirelerdir. Nazire hem İslam milletleri arasında bir edebi alışverişe sebep olmakta hem de o edebiyatların şairleri arasında ortak bir terennümü sağlamaktaydı. Bu terennümün altında İslam dini, tarihi,sanatı ve kültürü vardı. Bu yüzden şairler başka şairlerin şiirlerine benzer şiirler yazmakta hiçbir beis görmemişlerdir. Sonuçta niyetleri, nazirenin de asıl amacı bu idi, o eserlerin daha iyi bir şekilde yazılabileceği gerçeği idi. Nasıl ki şairler, aynı mazmunlarla farklı söyleyişlerin peşine düşmüşler, bu kez de aynı kafiye, redif ve ölçülerle mükemmel olanın peşine düşmüşlerdir.İslam dini etrafında saf bağlayan diğer edebiyatlar gibi Kürt edebiyatında da nazire ve nazire geleneği mevcuttur. Kürt edebiyatı bu geleneği Fars edebiyatından almıştır. Kürt edebiyatının ilk mürettep divanı olan Melayê Cizîrî'nin divanının ilk şiiri Hafız-ı Şirazi'nin bir gazeline yapılan naziredir. Bu etkilenme süreci Feridüddin Attar, Firdevsi ve Molla Cami gibi önemli İranlı şairler ile devam etmiştir. Kürt edebiyatı ayrıca Arap ve Türk edebiyatlarından da etkilenmiştir. Klasik Kürt Edebiyatı, diğer İslam edebiyatlarindan gördüğü, okuduğu ve taklit ettiği sanatsal eserler sayesinde gelişmiş, bunun sonucunda ilk olarak Melayê Cizîrî ile kendi dilinde mürettep bir divana sahip olmuş, edebi açıdan da artık kendi dilinde nazire yapılacak kadar güzel eserler vermeyi başarmıştır.Kürt nazire geleneği kabaca aynı amaca hizmet eden üç ana kolda ilerlemiştir. Birinci kolda bu geleneğin yaratıcısı Melayê Cizîrî bulunmaktadır. Onun tasavvufla hemhal olan ve daha çok aşk konulu gazelleriyle ünlü olan `Divan`ı Kürt şairleri tarafından en çok tanzir edilen divan olacaktır. Feqiyê Teyran yine aynı yolda `Zembilfiroş` adlı bir manzume yazacak ve bu anlamda tanzir edilecektir. İkinci kolda hem milletperver görüşleriyle hem dini eserleri hem de ünlü mesnevisi `Mem û Zin` ile Ehmedê Xanî, Kürt sanatçılarını etkileyecektir. Üçüncü kolda ise Melayê Bateyî karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde bile onun `Mevlid`inden yola çıkılarak yeni mevlidler yazılmaktadır.Kürt edebiyatında nazire örnekleri, daha çok 19 ve 20.yüzyılda verilmiştir. Bu iki dönem aynı zamanda Klasik Kürt edebiyatının en zayıf olduğu dönemlerdir. Sebep olarak da Mirliklerin yıkılması, artık Kürt şairlerine sahip çıkacak yöneticilerin olmaması, modern dönemin başlaması ve en önemlisi de güçlü şairlerin ortaya çıkmayışını gösterebiliriz. Diyebiliriz bu iki dönemde de klasik edebiyatı yaşatan yine nazire geleneğidir.Anahtar Kelimeler: Nazire, Model şiir, Tahmis, Tesdis, Müşaare, Klasik Kürt Edebiyatı.

Nazires (parallel poems, creative imagination) are one of the main themes of classic literature. Nazire has led to a dialog in literature in Muslim countries and created a shared emotion among poets in Muslim countries, which is defined terennüm. Terennum is a set of words that are mainly meaningless. This terennum includes Islam, Islamic culture, art and history. Thus, poets growing in Islamic culture have not found difficulty to write similar poems to each other. The aim of poets, which was the goal of nazire itself, was to write the nazires. Poets look for the best repeated patterns, redif and rhymes as they have done for mazmuns(imagery).There are nazires and nazire tradition in the Kurdish literature as other literatures, which follow Islamic literature The Kurdish literature inherited this tradition from Persian literature. In other words, Kurdish literature has been influenced by other literature in Islamic countries. In the Kurdish literature the first nazire was Melayê Cizîrî's first divan that was written on Hafiz-i Sirazi's first poem. This was followed by significant Persian poets such as Feriduddin Attar, Firdevsi ve Molla Cami. Kurdish literature has also been influenced by Turkish and Arabic literatures. Cosequently, the Kurdish literature flourished via imitating and translating works from literature in Muslim countries. For example, Melaye Cizîrî wrote his first divan in his language (Kurdish) as a result of this interaction between Kurdish literature and Arabic and Turkish literatures. This means that poets in Kurdish literature were able to write nazires in their language.Kurdish nazire tradition served for three aims and was developed by three different groups. Melaye Cizîrî was representative of the first group. This group was famous for sufism and love poems that was associated with Kurdish Divan. Similarly, Feqiyê Teyran who was in this group wrote a mazmun called zembilfros that was imitated. The poets in the second group were famous for nationalist views. For example, Ehmedê Xanî who was in the second group is well-known for Mem û Zîn that is a classic love story. The representative of the third group is Melayê Bateyî who wrote Mevlid. Today, the mevlid of Melayê Bateyî is still a source of inspiration.In the Kurdish literature examples of nazires were mainly produced in the 19th and 20th centuries. During these centuries the classic Kurdish literature was not developed as Kurdish emirates were collapsed and there was a lack of support for Kurdish poets from emirates and modern are started. Most importantly, notable poets have not been found. Therefore, it could be argued that nazire tradition is the most important practice of the classic literature during these centuries.Key words: Nazire, Model poem, Tahmis (embarkation), Tesdis, Muasaare, Classic Kurdish Literature