Dı edebıyata Kurdî ya klasîk de mela Muhammed Nûrî û berhemên wî

Abstract

Edebiyat ve şiir, insan ve toplum yaşamının en güzel ve en renkli değerlerindendir. Zira yaşama dair her ne varsa edebiyat ve şiirle dile getirilir. Böylelikle sanat, edebiyat ve şiir hayatı konu alırken aynı zamanda hayata güzellik ve anlam da katar. İnsanoğlunun his ve heyecanları, duygu ve düşünceleri, özlem ve hatıraları, gözlem ve yaşantıları edebiyat ve şiir sayesinde bir hüner olarak varlığını dışa vurur. Bir toplumun hafızası, dili ve edebiyatı nisbetincedir. Edebiyatsız millet, lâl olan insanlara benzetilmiştir. Zira o milletin kendi kültürünü, geçmişini, hayal ve özlemlerini, sevinç ve acılarını, inanç ve değerlerini, yaşantı ve maceralarını edebiyat olmaksızın dile getirmesi pek de olanaklı değildir. Orta Doğu'daki müslüman kavimlerden biri olan Kürtler de geçmişten bugüne birçok alim, sanatkar ve şair yetiştirmişlerdir. Kürtlerin tarih boyunca yaşadığı coğrafyaların zorlu iklim ve doğa şartlarına sahip yerler olduğu görülür. Hakeza bu yöreler Haçlı saldırıları ve Moğol istilalarından, birçok beynelmilel savaşlardan etkilenerek ağır bedeller ödemiştir. Sosyal ve ekonomik yaşamın da zayıf olduğu bu coğrafyalar çoğu zaman edebiyat ve sanatın gelişebileceği elverişli bir ortam bulamamıştır. Fakat yine de bütün olumsuz koşullara rağmen bilhassa medreseler ve medrese ehli okumuşlar etrafında şekillenen bir ilim ve edebiyat hareketliliğinden söz edilebilir. Bu nazarla bakıldığında Kürt edebiyatının da kendi özel şartlarına rağmen küçümsenmeyecek değerler yarattığı görülür. Klasik Kürt edebiyatı denen edebiyat geleneğinin onlarca sanatçı ve şair tarafından güzel ve olgun eserlerle yüzyıllar boyunca devam ettirildiğini müşahede etmekteyiz. Kuşkusuz tüm bu şahsiyetler ve tüm bu eserler insanlık ailesinin de ortak birer değeri ve insanlık hafızasının müşterek mirasıdır. Eminim ki yapılacak araştırmalar ve incelemelerle zaman içinde daha pekçok bilgin ve sanatçının, daha birçok eserin varlığına tanıklık edebileceğiz. Ancak bu sahadaki bilimsel ve sistematik çalışmaların yeterli olmadığı da aşikârdır. Özellikle üniversiteler ve akademiler ile bu alanlarda bilimsel çalışmalar yapan kişi ve kurumların çalışmalarıyla Kürt edebiyatına ait olan ve aynı zamanda bu coğrafyanın insanlığa bıraktığı edebî ve kültürel miras yüzüne çıkacak; meraklılarının, bilim ve sanat çevrelerinin ve toplumun istifadesine sunulabilecektir. Biz de bu meyanda mütevazı bir katkı babında, kendisi hakkında malumat bulunmayan ancak eserleri ailesinin yanında mahfuz olan bir din adamı ve şairin yaşamı ve şahsiyeti hakkında bizzat ailesinden yüzyüze görüşüp bilgiler alarak, yaşadığı köyü ziyaret edip medfun olduğu kabristana uğrayarak, eserlerinin de birer kopyasını ailesinden temin ederek bu çalışmamızı vücuda getirdik. Çalışmamızda klasik Kürt edebiyatı ve mefhumlarına, Mela Muhemmed Nûri'nin yaşamı ve eserleri hakkında bilgilere yer verdikten sonra Arap alfabesiyle fakat Kürtçe yazılmış Kitabu'l- Isra we'l-Mi'rac (Mi'raciye), Kitabu Nuzhetu'n-Nufûs (Mesnewiya Hesen Cewherî), Mersiyename, Mesnewiya Şemsedînê Tacir adlı dört eserinin latinizesine de yer verdik. Bu suretle bir değerin tarihin sayfaları arasında kaybolmamasını sağladığımız gibi, Seyda'nın eserlerinin Arap alfabesiyle okuyamayan okuyucuların da istifadesine sunulmasına çalıştık. Çalışmamızda ulaştığımız bilgilerin birinci ağızdan ailesi ve tanıyanlar tarafından bizlerle paylaşılmış sıhhatli bilgiler olması kanaatimizce bu mutevazı çalışmayı kıymetlendirmiş olacaktır.Anahtar Kelimeler: Klasik Kürt edebiyatı, aruz ölçüsü, Mela Muhemmed Nûrî, Mi'raciye, Mersiyename.

ABSTRACTLiterature and poetry are among the most beautiful and colorful values of human and society life. Because everything from life is expressed by poetry and literature. Thus while art, literature and poetry makes subjects from life, they also give meaning and beauty for life. Emotions and exites senses and thoughts longing and memories, searches and experiences of human beings are revealed as an ability through literature and poetry. Memory of a community is as much as its language and literature. A community without literature looks like people without tongues. Because it is impossible for this society to express their experience and adventure beliefs and values joys and sadness dreams and longings, its post lives culture. Kurdish people who are among one of muslim tribes in Middle East have brought up many scholors artists and poets. Kurdish have lived in harsh climate and hard surroundigs throughout history in addition these places have been harshly affected by Mongul invades, Crusader attacks and international wars. In theseregions where economical and social life are poor literature and art couldnt find a suitable place to develop. But, despite all of these unfavourable conditions, we can talk about a literature formed around especially Madrassa and those who studied there. When we look at from this respect, we can see that Kurdish literature hos created priceless values despite its special conditions. We see that literature tradition called classical Kurdish literature have been continued by tens of artists and poets with beautiful and mature works throughout centuries. Undoubtly all these personilities and works are common values of human beings family and common heritage of humanity memory. I am sure we will witness the existence of more scholar artists and many more works by studies and searches that will be carried out over time. But it is obvious that works in this field aren't enough scientific and systematic.Especially via universities and academies, literary and cultural heritage belonging to Kurdish literature and this region left for humanity will be unveiled by the works fof people and foundation that study in this field.Those who have wonder for this field those who are in art and science field and society will benefit from it. And we have formed our study by getting information having face to face contact with family of a clergyman and poet about whom there is not much information but whose works have existed in his family house, by going to his village and visiting his grave and by ibtainig a copy of his works from his family. After we have informed aboutMella Muhemmed Nûrî and his works, we presented the Latîn version of his four works Kitabu'l-Isra we'l-Mi'rac (Mi'raciyye), Kitabu Nuzhetu'n-Nufûs (Mesnewiya Hesen Cewherî), Mersiyename, Mesnewiya Şemsedînê Tacir which have been written in Kurdish with Arabic alphabeth. And thus in addition to we have prevent a scholar works from beng lost in history pages also tried to present them to thise who cant read them by Arabic alphabeth. That our information are from first person and from those who knows him will make our study more valuable. Keywords: Classical Kurdish literature, aruz measure, Mella Muhemmed Nûrî, Mi'raciye, Mersiyename.