Arşî Divanı`nda Hurûfîlik

Abstract

Hurûfîlik, 14. yüzyılda İran'da ortaya çıkan mistik-felsefî bir akımdır. Bu akım; dini, ibadetleri, Allah'ı, insanı, yaratılışı, gezegenleri, yeryüzü ve gökyüzünü, kısaca her şeyi Arap alfabesinin yirmi sekiz ve Fars alfabesinin otuz iki harfiyle açıklar. Hurûfîliğe göre harfler her şeydir. Hurûfîliğin kurucusu Fazlullah Esterâbâdî'nin idamından sonra, Hurûfîlerden bir kısmı Anadolu'ya gelmiş, kendi inanç ve düşüncelerini burada yaymaya çalışmışlardır. Onların bu konudaki gayretleri sonucu, kısa bir süre sonra Osmanlı sahasında kendi eserlerini verebilecek bir Hurûfî zümre oluşmuştur. Firişteoğlu, Misâlî, Muhîtî ve Arşî bu zümrenin müellif ve şairleri arasındadır. Arşî, 16. yüzyılda yaşamış divan sahibi şairlerden biridir. Her ne kadar onun hayatı hakkında hiçbir tezkirede bilgi bulunmasa da, Divan'ından yola çıkarak şairle ilgili bazı şeyleri bilebiliyoruz. Muhîtî'nin müritlerinden biri olan Arşî, koyu bir Hurûfî'dir. Onun şiirlerinin önemli bir kısmı Hurûfîlik ile alakalıdır. Bu sebeple, Hurûfî Türk şairlerinden bahsedince akla ilk gelenlerden biri odur.Çalışmamızda Hurûfî şairlerden Arşî'nin Divan'ını Hurûfîlik açısından inceledik. Amacımız, Hurûfîlik öğretisinin Arşî Divanı'na ne kadar yansıdığını ortaya koymak ve Arşî'nin, klasik Türk edebiyatı geleneğinin anlam dünyasından oldukça farklı bir içeriğe sahip Hurûfî şiirlerini yorumlamaktır. Çalışmamız, Arşî Divanı'ndaki Türkçe şiirler ile sınırlandırılmıştır. Araştırma yöntemi olarak literatür taraması ve şerh yöntemi kullanılacaktır. Şerh yönteminde başvuracağımız temel kaynaklar; Fazlullah Esterâbâdî'ye ait Câvidânnâme ve Arşnâme kitaplarının Osmanlıcaya yapılan birebir çevirileri ile Diyanet İşleri Başkanlığı'nın hazırlamış olduğu Kur'an-ı Kerim Meâli'dir.

Hurufism is a mystical-philosophical movement that emerged in Iran in the 14th century. This current; it describes religion, worship, God, man, creation, planets, earth and sky, briefly everything with twenty-eight letters of the Arabic alphabet and thirty-two letters of the Persian alphabet. According to Hurufism, letters are everything.After the execution of Fazlullah Esterâbâdî, some of the Hurufis came to Anatolia and tried to spread their beliefs and thoughts here. As a result of their efforts on this area, a Hurûfi group was formed which could give their works in the Ottoman field. Firishteoglu, Misali, Muhiti and Arshi are among the writers and poets of this group.Arshi is one of the poets who lived in the 16th century. Although there is no information about his life in the poet biographies, we can know some things about the poet from his Divan. Arshi, one of the disciples of Muhîtî, is a dark Hurufi. A significant number of his poems are related to Hurufism. For this reason, he is one of the first to come to mind when you mention the Hurufi Turkish poets.In our study, we examined the Divan of the Arshi in terms of Hurufism. Our aim is to reveal how much the teaching of Hurufism is reflected on the Arshi's Divan, and to interpret the Divan's poems in a way that today's reader can understand.Our study is limited to Turkish poems in the Arshi's Divan. Literature review and annotation method will be used as research method. The basic sources we will use in the explanation method. We will use these books to explanation Arshi's poems in our research: Cavidanname, Arsname and Holy Koran.