Ahmed-i Hânî`nin hayatı eserleri ve tasavvufî düşüncesi

Abstract

Ahmed-i Hânî 1651 yılında Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde dünyaya gelir. Ailesi buraya gelmeden önce Hakkarî'nin Hân köyünde yaşamaktadır. `Şeyh Ahmed-i Hanî'' ve `Hânî'' diye şöhret bulur. Hayatı boyunca hiç evlenmeyen Hânî, ilk eğitimini babası İlyas'tan alır. Fakat henüz küçük yaşlardayken babasını kaybeder. Eğitim ve terbiyesiyle ağabeyi Molla Kasım ilgilenir. Doğubayazıt, Bitlis, Ahlat, Cizre, Urfa ve Van gibi Anadolu'nun farklı yerlerinde ilim tahsil eder. Van'da bir müddet kalan Hânî, Van Hoşap'ta Ataiyye Medresesi müderrisi Molla Camî'nin yanında icazetini alır. İlim tahsili için Mısır, İran, Bağdat, Şam, Halep, Suriye ve Buhara gibi farklı yerlere de gider. Dinî ilimlerin yanında fennî ilimlere meraklı olan Hânî, özellikle Astronomi ve Edebiyata özel bir ilgi gösterir. İlim ve hikmet aşığı Hânî, Nûbehara Biçûkan, Eqîdeya Îmanê, Mem û Zîn ve Dîvan eserlerini Kürtçe kaleme alır. Bunların dışında kendisine aidiyeti tartışmalı olan başka eserler de vardır. Tarikat geleneğine tutucu bir bağlılık göstermeyip eserlerinde tasavvufî kavramları bolca kullanan Hânî, Tasavvufî anlayışını ve hâlini İlâhi aşk üzerine temellendirip Mem ile Zîn şahsında `İnsan-ı Kâmil'' örneğini en güzel bir şekilde anlatan Üveysî-meşreb bir mürşittir. O'na göre yeryüzünde Allah'ın aynası olan insan nefsine değil, ancak ilâhî aşka teslim olmalı ve günahlardan sakınmak suretiyle `İnsan-ı Kâmil'' olmalıdır. Hânî, 1707 senesinde Doğubayazıt'ta vefat eder. Türbesi Doğubayazıt'ta İshak Paşa Sarayı'nın 500 metre doğusundadır.

In 1651, Ahmad Khani was borned in the district of Agri, called Dogubayazit. Before coming here, his family lived the village of Hakkari, dubbed Han. He caught the reputation with the titles, Sheikh Ahmad Khani and Hani. Receiving the first education from his father, Khani never married throughout his entire life. Yet. he lost his father in the early ages of childhood. His elder brother, Molla Kasim engaged with his upbringing. Then, Khani received 'ilm from many places in Anatolia such as Ahlat, Cizre, Urfa, Dogubayazit, Bitlis, and Van. After staying in Van for a while, Khani received his ijazah from the instructor of Madrasa Ataiyya, Mollah Cami in Hosap, Van. In order to increase his 'ilm, Khani visited many different places like Baghdad, Egypt, Iran, Damascus, Aleppo, and Bukhara. In addition to being interested in religious sciences, he was deeply curious about Astronomy and Literature in particularly. As a lover of 'ilm and wisdom, Khani wrote books named, Nubehara Bicukan, Eqideya Imane, Mem and Zin, and Divan in Kurdish. Apart from all these, he is the author of a few more books having remained controversial if he is the real author or not. Having affiliation with Uveysiyya, Khani did not depend on traditions/rituals of tariqats and abundantly used Sufi terms his works. By grounding his practice and prospect on divine love, Khani became a Sufi guide showing the most stunning form of Al-Insan al-Kamil in the personality of Mem and Zin. As a Uveysi-spirited Sufi guide, Khani thinks that instead of following the ego of human being, i.e. the mirror of Allah in the Earth, one should surrender to divine love and become Al-Insan al-Kamil by avoiding sins. In 1707, Khani passed away in Dogubayazit and his grave is located 500 meters away from Ishak Pasha Palace in Dogubayazit.