Başkale Çatak ve Gürpınar`daki Tetrakonkos planlı üç kilise

Abstract

Tezimizin konusunu teşkil eden üç tetrakonkos planlı kiliseden en önemlisi, Van İli, Başkale İlçesi, Yanal Mahallesinde bulunan Soradır Kilisesi'dir. Bu plan tipinin bölgedeki en erken örneği olması açısından Soradır Kilisesi ayrı bir öneme sahiptir. Tetrakonkos plan tipinin en abidevi örneği olan Akdamar Kutsal Haç Kilisesi'nin prototipi olarak da tarif edilebilir.Dört yonca yaprağı plan tipi ile VII. y.y. yapısı olduğu tahmin edilen Van İli Çatak İlçesi Elmacı Mahallesinde bulunan Sortkin Kilisesi, mimarisinin X.y.y.'daki yapılarla benzeşmesinden dolayı bu döneme tarihlendirilmektedir. Sortkin Kilisesi, büyük oranda sağlam kalmış olması nedeniyle bu plan tipinin incelenmeye değer bir örneği olarak karşımızda durmaktadır.Van İli, Gürpınar İlçesi, Yedisalkım Mahallesinde bulunan Boutats Kilisesi kaynaklardan edindiğimiz bilgilerden hareketle tetrakonkos plan tipinin bir diğer örneğidir. Günümüzde büyük oranda değiştirilmiş olan bu kiliseyi detaylı bir biçimde inceleyememe ve günceleyememin üzüntüsünü yaşamaktayız.Tez konusu olan tetrakonkos planlı bu üç kilise, Van'da bulunana ve bu plan tipinde yapılmış olan Akdamar Kutsal Haç Kilisesi, Varagawank (Yedi Kilise) Meryem Ana Kilisesi ile Erçiş Arcuaber (Salmanağa) Kilisesi'ne göre ilk yapılışları itibariyle daha erken tarihli olması açısından önemlidir.Eserler sadece tipolojik olarak ele alınmamış olup aynı zamanda süsleme ve malzeme açısından da değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu plan tipinin yapım aşamasının zorluğu ve kullanım alanlarının darlığı sebebiyle diğer plan tiplerine göre daha az tercih edilmesine yol açmıştır.IIVurgulanması gereken bir diğer husus ise; bu plan tipinin Akdamar ve Varagavank'ta olduğu gibi Van'da dini merkezler olarak işlev gören yerlerde uygulanmış olmasıdır.Bölgemizde önemli bir yere sahip olan Hıristiyan dini mimarisinin tetrakonkos plan tipinin eserlerini inceleyerek, bilimsel araştırmalara az da olsa zemin hazırladığımızı ümit ediyoruz.

The most important one of the 3 Tetraconchos planed churches that is the subject of our thesis is Soradır Church located in Yanal neighborhood of Başkale district in Van. In terms of being earliest example of this type of plan region Soradır Church has special importance. It is also described as prototype of the Akdamar Holy Pilgrimage Church which is the most monumental sample of the Tetraconchos plan type.Sortkin Church located in Elmacı neighborhood of Çatak district of Van, which is estimated to built in the 7th century with its four-leaf clover plan type, is dated to 10th century because of the similarity of architecture . This type of plan is an example worthy of review due to it remains largely unspoiledBoutats Church located in Yedisalkım neighborhood of Başkale district of Van is another example of Tetraconchos plan type based on the information obtained from the sources. I want to state sadness of not research and gain it in literature this church which is not present today.The 3 Tetraconchos planed type which is the subject of thesis, is important in terms of being earlier than Akdamar Holy Pilgrimage Church, Varagawank (Yedi kilise), Virgin Mary Church and Erciş Arcuaber Church (Salmanağa).The Works are not only dealt with typolocigally, but also evaluated in terms of ornament and material.IVBy examining the works of Tetraconchos plan type of Christian religious architecture which has an important place in our region, we hope that we prepare ground for specific research at least.