Eski Van şehri, kalesi ve höyüğü kazılarında bulunan porselenler (2013-2014, 2017)

Abstract

Eski Van Şehri'ndeki porselen eserlerin ele alındığı bu çalışmada öncelikle porselenin kelime anlamından bahsetmek gerekirse porselen hammaddesi toprak olan ince ve beyaz sanat eserine verilen isimdir. Osmanlı'da ilk porselen yapımı 19. yüzyılda görülmektedir.Tez kapsamında Eski Van Şehri Kalesi ve Höyüğü Kazılarında açığa çıkarılmış 1800'lerin sonu ile 1900'lerin başına tarihlendirilen porselen malzemeler bir bütün halinde incelenmiştir. Araştırma, porselenin Osmanlı döneminde Van'a geldiği ticari güzergâhların belirlenmesi, bu doğrultuda Van ticaret ağının ortaya konması ve yörenin sosyo-kültürel ilişkilerini gözler önüne serilmeye çalışılmaktadır. Nihayetinde Osmanlı Döneminde kullanıldığını bildiğimiz bu porselenlerdeki damga ve mühürler, Van'ın hangi ülkelerle ticari ilişkisinin olduğunu ortaya koymuştur. Söz konusu çalışmada damgasız porselenlerin Anadolu üretimi mi yoksa ithal ürünler mi olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.Bu çalışma kapsamında Eski Van Şehri kazılarında 2013-2014 ve 2017 yılları arasında ele geçen porselen malzemelerin kesit ile desen çizimi yapılıp, örneklerin iç ve dış yüzeyleri fotoğraflanarak katalog bölümü oluşturulmuştur. İncelenen 181 eserin 134 tanesi ile katalog oluşturulmuştur. Eserler günlük kullanım kapları ve yazı takımı olarak iki grupta ele alınmıştır. Günlük kullanım kapları; kase, çay veya kahve fincanı tabağı, yemek tabağı, fincan, bardak, şeker kasesi, demlik, testi, parfüm-koku kabı ve kapaktan oluşmaktadır. Yazı takımları ise hokka, hokka kapağı, rıhdan ve tepsiden oluşmaktadır. Ele alınan malzemeler form, teknik ve süsleme özelliklerine göre gruplandırılıp detaylı ele alınmıştır.İncelenen malzemeler, çeşitli yayınlarda yer alan diğer kazı buluntuları ve Türkiye'de bulunan çeşitli müzelerde sergilenen porselen örnekleriyle benzerlik ve farklılıkları değerlendirilip karşılaştırılarak ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Eski Van ġehri, Osmanlı Dönemi, Porselen, Yazı Takımı, Süsleme

In this study, which focuses on the porcelain works in the Old City of Van, it is necessary to first mention the word meaning of porcelain. Porcelain raw material is the name given to the fine and white work of art. The first porcelain production in the Ottoman Empire dates back to the 19th century.Within the scope of the thesis, porcelain materials dating from the late 1800s and early 1900s unearthed in the excavations of the Old City of Van and the Mound were examined as a whole. The research revealed the commercial routes where porcelain came to Van during the Ottoman period, revealing the Van trade network in this direction and revealing the social and cultural relations of the region. Finally, the stamps and seals in these porcelains, which we know were used during the Ottoman period, revealed which countries Van had commercial relations with. In this study, it is tried to determine whether unstamped porcelain is Anatolian production or imported products.Within the scope of this study, cross-section and pattern drawings of porcelain materials obtained during the excavations of the Old Van City between 2013-2014,2017 were made and the interior and exterior surfaces of the samples were photographed and a catalog section was created. The catalog has arranged with 134 works which searched among 181 works. The artifacts were handled in two groups as daily use vessels and writing sets. Daily use containers; bowl, tea or coffee cup plate, dinner plate, cup, cup, sugar bowl, teapot, jug, perfume-fragrance container and lid. Writing sets consist of cardigan, cardigan cover, dock and tray. The materials were grouped according to their form, technique and ornamental characteristics and discussed in detail.The materials studied were evaluated and compared with other excavation findings and porcelain samples in various museums.Key Words: Old Van City, Ottoman Period, Porcelain, Writing Set, Ornament