Tendürek volkanının volkanostratigrafisi, petrolojisi ve magmatik evrimi

Abstract

Van ve Ağrı il sınırları içinde yer alan Tendürek volkanı, Doğu Anadolu'nun çarpışma ile ilişkili volkanizmasının Kuvaterner döneminde gelişmiş önemli merkezlerinden biridir. Büyük Tendürek ve Küçük Tendürek olmak üzere iki ana zirve kraterden oluşan Tendürek kalkan volkanı ve yakın çevresindeki lav düzeylerinde bugüne kadar yaptığımız saha ve laboratuvar çalışmalarında bazalt, trakibazalt, bazaltik-trakiandezit, trakiandezit, trakit, fonolit, fonotefrit, tefrit, tefrifonolit olmak üzere dokuz farklı lav türü ayırt edilmiştir. Rus Bilimler Akademisi RAS-IGEM araştırmacıları ile ortaklaşa yürütülen Prof. Dr. Mehmet Keskin'in yönettiği TÜBİTAK–RFBR 108Y222 uluslararası projesi ve YYÜ BAP FBE-2008-D138 nolu doktora projesi kapsamında elde edilen K40/Ar40 jeokronoloji çalışmalarının verileri, volkanın yaklaşık yarım milyon yıllık aktivitesinin, suskunluk dönemleri ile bölünmüş beş belirgin evrede gerçekleşmiş olabileceğini göstermektedir. K-Ar jeokronoloji yaş saptama sonuçları, Tendürek Volkanı'nın magmatik aktivitesinin, son 250 bin yıl boyunca Geç Pleyistosen zamanında geliştiğini göstermektedir. Bu çalışmada en genç magmatizmanın beş ayrı fazı tanımlanmıştır: I-710-400 bin yıl (by), II- 300-190 by, III- 180-105 by, IV 100-50 by ve V- ≤ 50 by. İlk iki faz, alkali bazik lavların çatlak püskürmeleri ve daha sonra geniş lav platoları (Çaldıran ve Doğubeyazıt ovaları) oluşumu ile temsil edilmiştir. Sonraki aşamalarda, ortaç ve ortaç-asitik bileşimdeki volkanik kayaçlar ve orta-alkali veya alkali seriler püskürme ürünleriyle volkanizmaya hakim olmaya başlamıştır. Mevcut jeolojik, izotop-jeokronolojik ve jeomorfolojik veriler Tendürek Volkanı'nın potansiyel olarak aktif olduğunu göstermektedir.

Tendürek volcano, located between the cities of Van and Ağrı, is one of the most important eruption centers of collision-related volcanism in Eastern Anatolia during the Quaternary time. It is a two-peaked shield volcano called Greater and Lesser Tendürek respectively, each containing craters at their tops. Tendürek volcano covers a basal area of approximately 600 km2. Our field and laboratory studies on the Tendürek volcano and surroundings have revealed that there are nine compositionally different lava types in and around that volcano: basalt, trachybasalt, basaltic-trachyandesite, trachyandesite, trachyte, phonolite, phonotephrite, tephrite, and tephriphonolite.Our preliminary K/Ar age determinations (conducted at RAS-IGEM; in the frame work of an international joint project coordinated by Prof. Keskin and numbered TÜBİTAK-RFBR 108Y222) imply that the half a million year volcanic activity of Tendürek volcano might have occurred in five discrete stages divided by four pause periods. The K-Ar dating results show that the magmatic activity of the Tendürek Volcano occurred during the Late Pleistocene, over the period of the last 250 thousand years (ka). Five discrete phases of the youngest magmatism were identified in this study: I-710-400 ka, II- 300-190 ka, III- 180-105 ka, IV 100-50 ka and V- ≤ 50 ka. The first two phases were represented by the fissure eruptions of alkaline basic lavas and subsequent formation of vast lava plateaus, the Caldiran and Doğubeyazıt plains. In the following phases, the intermediate and moderately-acid volcanic rocks of midly-alkaline or alkaline series started to dominate among the eruption products. The available geological, isotope-geochronological, and geomorphological data suggest that the Tendürek Volcano is potentially active.