Türkiye dış ticareti belirleyicilerinin çekim modeli çerçevesinde analizi

Abstract

Uluslararası ticaret son yıllarda iktisadi çalışmalarda gittikçe artan bir öneme sahiptir. Uluslararası ticaret işlemleri sınırlı sayıdaki mal ve hizmetlerden oluşuyorken, yeni ihtiyaçların ortaya çıkmasıyla birlikte teknolojik gelişme, uluslararası haberleşme ve ulaştırma imkânlarının gelişmesi uluslararası ticaret işlemlerinin kapsamını ve boyutunu artırmıştır. Zamanla değişen koşullar farklı teorilerin ve modellerin gelişmesine yol açmıştır.Çalışmada, Osmanlı'nın son yıllarından başlanarak günümüze kadar Türkiye'deki ekonomik olaylardan genel olarak bahsedilmiştir. Türkiye'nin 1923 yılından itibaren dış ticareti detaylı olarak incelenmiştir. Türk dış ticareti 1923-1995 dönemi için onar yıllık dönemler halinde ithâlât, ihrâcat, dış ticaret dengesi, dış ticaret hacmi ve ihrâcatın ithâlâtı karşılama oranı verileri temel alınarak, ithâlât ve ihrâcatta yaşanan değişmelerin muhtemel sebeplerine yer verilmiştir. 1995-2015 dönemi için ise Türkiye'nin ithâlât ve ihrâcatı beşer yıllık dönemler halinde ürün ve ülke bazında incelenmiştir. Çekim modeli çerçevesinde inceleme Türkiye'nin ithâlât ve ihrâcatı için ayrı denklemler oluşturularak yapılmıştır. İthâlât denklemi için 63 ülkenin 1993-2015 dönemi verileri ihrâcat için ise 108 ülkenin 1990-2016 dönemi verileri kullanılarak analiz yapılmıştır. Türk dış ticaretinin muhtemel belirleyicileri olarak enflasyon, döviz kuru, gümrük vergisi, serbest ticaret anlaşmaları, Gümrük Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı, komşu ülkeler ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği değişkenleri ele alınmıştır. Temel çekim modeli değişkenlerinin tüm denklemlerde istatistiksel olarak anlamlı olduğu ve elde edilen katsayıların iktisadi beklentiyle de uyumlu olduğu görülmektedir. Genişletilmiş çekim modelinde ise eklenen yeni değişkenler ve kukla değişkenler ithâlât ve ihrâcat için elde edilen nihai denklemlerde farklılık göstermektedir.Anahtar Kelimeler: Çekim Modeli, Panel Veri, İhrâcat, İthâlât, Uluslararası Ticaret

International trade has become increasingly important in the economic literature in recent years. While traditionally international trade covered a limited number of goods and services, with the emergence of new needs, the development of new Technologies in international communication and transportation has increased the scope and size of international trade transactions over time. Changing conditions over time has led to the development of different theories and models regarding international trade.In this study, the economic developments in Turkey have been examined from the last years of the Ottoman Empire to the present. Turkey's foreign trade since 1923 has been analyzed in detail. Data on import, export, foreign trade balance, foreign trade volumesa and import coverage of export are examined for the period of 1923-1995, and the possible causes of changes in imports and exports have been offerred. For the period 1995-2015 Turkey's imports and exports were examined in five-year periods with product and country basis. Gravity model analysis was performed by forming different equations for Turkey's imports and exports. While the export equations are estimated by using the data of 108 countries between 1990 and 2016, import equations are estimated by using the data of 63 countries between 1993-2015. Inflation, exchange rate, customs duty, free trade agreements, European Customs Union, Organization of Islamic Cooperation, neighboring countries and Black Sea Economic Cooperation variables are discussed as possible determinants of Turkish foreign trade. It is seen that the standard gravity model variables are statistically significant in all equations and the obtained coefficients for this variables are consistent with the economic expectation. Variables of the Augmented Gravity model are found different in the final equations obtained for import and exportKeywords: Gravity Model, Panel Data, Export, Import, International Trade