Türkiye`de doğal olarak yetişen bazı Centaurea L. (Asteraceae) taksonlarının anatomik özelliklerinin incelenmesi

Abstract

Asteraceae familyasından Centaurea L. cinsinin beş seksiyonuna ait (Acrolophus, Acrocentron, Cynaroides, Pseudopheopappus ve Stizolophus) altı taksonun (C. aggregata subsp. aggregata Fisch & Mey, C. antitauri Hayek, C. balsamita Lam.,C. cynarocephala Wagenitz, C. urvillei D. subsp. armata Wagenitz, C. urvillei D. subsp. hayekiana Wagenitz) kök, gövde ve yaprak anatomileri karşılaştırmalı olarak ışık mikroskobunda incelenmiştir. Taksonların ayırt edici anatomik özellikleri tanımlanmıştır. Kök, bütün taksonlarda iyi gelişmiş olup sekonder yapıdadır. C. aggregata subsp. aggregata, C. antitauri ve C. balsamita'da kökte sekonder ksilem, sekonder floemden daha iyi gelişmiştir. C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata ve C. urvillei subsp. hayekiana'da sekonder floem ile sekonder ksilem aynı büyüklükte olup, sekonder ksilemde parenkima hücreleri ve öz ışınlarının sayısı fazladır. Kökte salgı boşlukları şizogen veya lisigen tiptedir. C. aggregata subsp. aggregata, C. balsamita, C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata ve C. urvillei subsp. hayekiana'da sekonder floemde büyük lisigen salgı boşlukları bulunmaktadır. C. antitauri'de sekonder floemde şizogen ve lisigen, öz ışınlarının arasında ise şizogen salgı boşlukları bulunmaktadır. C. balsamita'nın gövdesi primer yapıdadır. Diğer beş taksonun gövdeleri sekonder yapıda olup Helianthus tipi sekonder kalınlaşma göstermektedir. İletim demetleri bütün taksonlarda açık bikollateral tiptedir. C. balsamita'da demet içi prokambiyum, diğer taksonlarda ise demet içi ve demetler arası kambiyum bulunmaktadır. İletim demetlerinin sayısı ve büyüklükleri taksonlar arasında farklılık göstermektedir. Gövdede iletim demeti sayısı en fazla olan C. antitauri (73 demet), en az olan C. aggregata subsp. aggregata'dır (22 demet). Gövdede küçük iletim demeti boyu en büyük olan C. aggregata subsp. aggregata'dır. Gövdede büyük iletim demeti boyu ve eni, küçük iletim demeti eni ve trake çapı en büyük olan C. cynarocephala'dır. Trake çapı en küçük olan C. urvillei subsp. hayekiana, büyük ve küçük iletim demeti boyu ve eni en küçük olan C. urvillei subsp. armata'dır. İncelenen bütün taksonlarda yapraklar izobilateral ve amfistomatik tipte, stomalar ise anomositik tiptedir. Yaprak stoma indeksi en büyük olan C. aggregata subsp. aggregata, en küçük olan C. cynarocephala'dır. Tez çalışmasında incelenen türlerin anatomik özelliklerinden belirlenmiş olan 25 değişkenden oluşan veri matrisi, Hiyerarşik Küme Analizi, Faktör Analizi ve Temel Bileşen Analizi yöntemleri ile analiz edilmiştir. Analizlerin sonucunda C. aggregata subsp. aggregata ve C. balsamita farklı seksiyonlarda olmalarına rağmen, anatomik özellikler bakımından birbirlerine diğer türlerden daha fazla benzerlik göstermiştir. C. antitauri, C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata, C. urvillei subsp. hayekiana türleri anatomik özellikleri bakımından diğer iki türden farklı bulunmuştur.

Root, stem and leaf anatomy of six Centaurea L. (Asteraceae) taxa (C. aggregata subsp. aggregata Fisch & Mey, C. antitauri Hayek, C. balsamita Lam., C. cynarocephala Wagenitz, C. urvillei D. subsp. armata Wagenitz, C. urvillei D. subsp. hayekiana Wagenitz) belonging to five section (Acrolophus, Acrocentron, Cynaroides, Pseudopheopappus and Stizolophus) have been investigated by light microscope. The diagnostic anatomical features of these taxa have been described. The root well developed and showed secondary structure in all taxa. In C. aggregata subsp. aggregata, C. antitauri and C. balsamita, secondary xylem has more developed than secondary phloem. Secondary phloem and secondary xylem are the same size, and the number of parenchyma cells and their intensities in the secondary xylem is higher in C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata and C. urvillei subsp. hayekiana. Secretory ducts are schizogenous or lysigenous type in root. Large lysigenous type secretory cavities have been found in C. aggregata subsp. aggregata, C. balsamita, C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata ve C. urvillei subsp. hayekiana. In C. antitauri, there are schizogen and lisigen cavities in the secondary phloem and schizogen secretion gaps between medullary rays.The stem of the C. balsamita was primary structure. The other five taxon stems have secondary structure and showed Helianthus type secondary thickenning. Vascular bundles were open bicollateral type in all taxa. There was a vascular procambium was present in C. balsamita, there were vascular and intervascular cambium in other taxa. The number and size of vascular bundles varies between taxa. The number of vascular bundles is the highest in C. antitauri (73 vascular bundles), is the lowest in C. aggregata subsp. aggregata (22 vascular bundles). The length of small vascular bundle is the biggest in the stem of C. aggregata subsp. aggregata. The length and the width of major vascular bundle, width of minor vascular bundle and the trachea diameter is the biggest in the C. cynarocephala. The lowest trachea diameter was observed in C. urvillei subsp. hayekiana, the lowest vascular bundle size was observed in C. urvillei subsp. armata.In all taxa examined, leaves are isobilateral and amphystomatic type. Stomata are anomocytic type. Leaf stomate index is the highest in C. aggregata subsp. aggregata, but the lowest in C. cynarocephala. The data matrix consisting of 25 variables determined from the anatomical characteristics of the species were analyzed by Hierarchical Cluster Analysis, Factor Analysis and Principal Component Analysis methods. As a result of the analyzes, C. aggregata subsp. aggregata and C. balsamita were found to be similar in terms of their anatomical characteristics despite being in different sections. According to anatomical features of C. antitauri, C. cynarocephala, C. urvillei subsp. armata, C. urvillei subsp. hayekiana have been found to be different from the other two species.