İnşaat firmalarında çeşitlenme stratejisi uygulanmasına yönelik bulanık çok ölçütlü karar verme modeli

Abstract

Günümüzün iş dünyasında var olan yüksek rekabet ve sürekli değişen koşullar ile mücadele etmek zorunda kalan firmalar, faaliyetlerine devam edebilmek için, kabiliyetlerine ve ihtiyaçlarına uygun stratejiler uygulamaktadırlar. Bu stratejilerden biri olan çeşitlenme stratejisi, firmalar tarafından; kârlı büyüme sağlama, mevcut riskleri azaltma veya yayma, yeni iş alanları yaratma, sektörde meydana gelen dalgalanmalardan daha az etkilenme, düzenli bir nakit akışına sahip olma, faaliyet gösterdiği pazarlarda hâkimiyet kurma ve dikey entegrasyon sağlama gibi avantajları nedeniyle tercih edilmektedir. İnşaat sektöründeki uygulamalara bakıldığında, Türkiye Müteahhitler Birliği üyesi olan ve hepsi büyük ölçeğe sahip inşaat firmalarının neredeyse tamamının çeşitlenme stratejisini uygulamakta oldukları görülmektedir. Buna göre, çeşitlenme stratejisinin, inşaat firmaları tarafından tercih edilen bir strateji olduğunu söylemek mümkündür. Ancak, söz konusu stratejinin avantajlarının yanında bazı dezavantajlarının da olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, yapısı itibarı ile riskli olduğu kabul edilen inşaat sektöründe, inşaat firmalarının çeşitlenme stratejisi uygulamaya karar verme süreci süreci kritik bir hal almaktadır. Bu süreçte, karar vericilerin göz önüne alması gereken çeşitli ölçütler ve bu ölçütlere ait değerlendirmeler bulunmaktadır. Tüm bu ölçütler ve ölçütlere ait değerlendirmelerin objektif bir şekilde ele alınabilmesi ve firma için en uygun kararın verilebilmesi için matematiksel modellerden faydalanılmaktadır. Karar verme sürecinde kullanılan veriler her zaman kesin olarak bilinemeyebilir. Bu durumda, belirsiz veya bulanık olarak adlandırılan bu veriler ile işlem yapabilmek için bulanık kümeler teorisinden yararlanılmaktadır. Bundan dolayı, bu çalışmada, inşaat firmalarında çeşitlenme stratejisi uygulanmasına yönelik olarak bulanık çok ölçütlü bir karar verme modeli geliştirilmiştir.Çalışma kapsamında, öncelikle çeşitlenme stratejisi detaylı olarak açıklanmıştır. Ayrıca, inşaat firmalarında uygulanan çeşitlenme stratejileri ve bu stratejilerin uygulanmasına bağlı olarak ortaya çıkan sonuçları değerlendiren geçmiş çalışmalar incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, geçmiş çalışmalarda, genellikle firmaların çeşitlendikten sonra elde ettikleri sonuçların analiz edildiği belirlenmiştir. Bu çalışmada ise, inşaat firmalarının çeşitlenme stratejisine karar verme aşamasında yararlanabilecekleri bir model oluşturulmuştur. Bu modeli oluşturmak için gerekli olan veriler, faaliyetlerine inşaat sektöründe başlayan ve daha sonra farklı sektörlerde çeşitlenme yoluna giden, Türkiye Müteahhitler Birliği üyesi firmalarda yönetici pozisyonunda çalışan 40 profesyonel ile yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Yüz yüze yapılan görüşmelerde, yarı yapılandırılmış anket kullanılmış ve katılımcıların çeşitlenme stratejisi ve buna bağlı ölçütler ile ilgili görüşleri alınmıştır. Anket aracılığı ile toplanan veriler kullanılarak, katılımcı firmaların demografik yapıları ortaya çıkartılmış ve modelde kullanılan ölçütler için gerekli olan değerler hesaplanmıştır. Hesaplamalar sırasında, bulanık kümeler teorisi ve bulanık durumlar bulanık alternatifler olarak olarak bilinen BUDBA yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca, söz konusu yönteme duyarlılık analizi eklenerek, elde edilen sonuçların kapsamı genişletilmiştir.Çalışma kapsamında toplanan veriler ve oluşturulan modelden elde edilen sonuçlara göre, Türk inşaat firmaları için en uygun çeşitlenme alternatifi, gelirin belirgin bir kısmının inşaat sektöründen farklı alanlardan elde edildiği `oldukça çeşitlenme` stratejisidir. Bununla birlikte, yarısından fazlası `orta düzeyde çeşitlenmiş` olan katılımcı Türk inşaat firmalarının çoğunluğu, atılgan bir yapıda olduklarını ve riskten kaçınmaya çalıştıklarını belirtmişlerdir. Bu firmalar, ilişkili çeşitlenme stratejisini, ilişkisiz çeşitlenme stratejisine göre daha faydalı bulurken, çeşitlenme amacıyla birleşme ve satın alma yöntemini tercih edebileceklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca, Türk inşaat firmalarında stratejik kararların tek kişi tarafından alınmadığı, aksine, daha çoğulcu bir yaklaşım ile ortak kararların alındığı vurgulanmıştır. Son olarak, firma tipleri, risk yaklaşımları ve çeşitlenme türlerine göre üç farklı gruba ayrılan Türk inşaat firmalarının, çeşitlenme stratejisine yaklaşımları arasında belirgin bir fark olmadığı anlaşılmıştır.Daha önceki çalışmalar, inşaat firmalarında uygulanan çeşitlenme stratejisini, genellikle bu strateji uygulandıktan sonra ortaya çıkan sonuçları değerlendiren bir yaklaşımla ele almışlardır. Bu tez çalışması ise, inşaat firmalarının, çeşitlenme stratejisine karar verme sürecinde faydalanabileceği bir modelin oluşturulduğu ilk çalışmadır. Bu model yardımıyla, inşaat firmalarının, çeşitlenme stratejisinden beklenen faydaları, karar verme sürecinin başında değerlendirebilmesi ve firma için en uygun kararı vermesi amaçlanmıştır. Oluşturulan modelden, pratikte inşaat firmaları için kullanışlı bir araç olması ve bundan sonraki akademik çalışmalar için önemli bir katkı yapması beklenmektedir. Bununla birlikte, bu tez çalışmasının en önemli kısıtı, çalışmaya katkı vermek üzere görüşme yapmayı kabul eden firma sayısıdır. Daha güçlü araştırma olanakları ile daha fazla firmaya ulaşılarak, elde edilen verilerin sayısının artırılması mümkün olabilir. Böylelikle, oluşturulan karar verme modelinin daha hassas ve kapsayıcı bir yapıya kavuşması sağlanabilir. Ayrıca, inşaat dışı sektörlerin de araştırma kapsamına alındığı bir çalışma ile, daha yaygın kullanım alanına sahip bir model oluşturulabilir.

Companies, which have to deal with competitive and constantly changing conditions of today's business environment, apply strategies in line with their capabilities and needs in order to continue their business activities. Diversification strategy is one of these strategies preferred by companies because of its numerous advantages such as (i) providing profitable growth, (ii) minimizing or spreading existing risks, (iii) creating new business areas, (iv) decreasing the impact of fluctuations, (v) obtaining a sustainable cash flow, (vi) dominating the current market, and (vii) conducting a vertical integration. Considering all these applications in the construction industry, it is seen that the diversification strategy has been applied by the majority of Turkish Contractors Association which is composed of large-scale construction firms. Accordingly, it is possible to claim that the diversification strategy is preferred by construction companies. However, it is known that the diversification strategy has some disadvantages as well. Therefore, in the construction industry, which is considered to be risky by nature, the decision making process of the companies' diversification strategy becomes mostly critical. In this process, there are various criteria to be considered by decision-makers and evaluations to be made for these criteria. Mathematical models are used both to ensure that all of these criteria and evaluations are handled objectively and to make the most appropriate decision for firms. The data used in the decision-making process may not always be in the form of precise information. In this case, the fuzzy sets theory is used to deal with fuzzy or imprecise data. For this reason, in this study, a fuzzy multiple criteria decision making model has been developed for the application of the diversification strategy to construction firms.Within the scope of the study, the diversification strategy was first explained in a detailed manner. In addition, diversification strategies applied in construction companies and past studies evaluating the results of the implementation of these strategies were examined. Consequently, it was observed that past studies generally aimed to investigate the results of diversification strategies applied in construction firms. However, in this study, a model that can be used by construction companies in the process of decision making for the diversification strategy has been developed.The data required to create this model was obtained from interviews conducted with 40 construction professionals working actively in managerial positions at diversified construction firms which are a member of Turkish Contractors Association. In face-to-face interviews, a semi-structured questionnaire was used and the views of participants about the diversification strategy and the related criteria were gathered. By using the data collected through the survey, demographic structures of the participating firms were determined and the required numeric values for criteria were calculated. The fuzzy sets theory and the fuzzy states-fuzzy alternatives approach were used during the calculation process. Furthermore, a sensitivity analysis was added to this approach to expand the scope of the obtained results.According to the data gathered from participants and the results obtained from the created model, the most appropriate diversification alternative for Turkish construction firms is the `highly diversification strategy` where a significant portion of the income is generated from businesses other than construction-related areas. However, most of Turkish construction firms, more than half of which are moderately diversified, stated that they are prospector firms and try to avoid risks. While these firms find the related diversification strategy more useful than the unrelated diversification, they may prefer the merger and acquisition method to diversify. In addition, it was emphasized that strategic decisions were not taken by one person in Turkish construction companies, but rather, a more pluralistic approach. Moreover, it was understood that there is no significant difference between Turkish construction firms' approaches to the diversification strategy which is divided into three different groups according to firm types, risk approaches, and diversification types.Previous studies addressed the diversification strategy applied in construction firms with an approach that generally evaluates the results after the implementation of this strategy. This study is the first research in creating a model that construction companies can utilize in the process of decision making of the diversification strategy. With the help of this model, it was aimed to evaluate the expected benefits from the diversification strategy at the beginning of the decision-making process and to make the most appropriate decision for construction companies. It was expected from the model to be a useful tool for construction companies in practice and to make an important contribution to future academic studies. However, the most important limitation of this study is the number of companies that agreed to interview to contribute to the study. It might be possible to reach more companies with stronger research opportunities and increase the number of data obtained. Thus, it could be ensured that the decision-making model established becomes more sensitive and inclusive. In addition, a model with a more widespread use could be created through the inclusion of non-construction sectors.