Günümüz vitray sanatında biçim ve içerik analizi

Abstract

Ortadoğu'dan Bizans'a oradan tüm Avrupa'ya yayıldığı sanılan vitray sanatının ilk örnekleri 11. yüzyılda dini yapılarda görülmeye başlanmıştır. Romanesk ve Gotik dönemi kapsayan Orta Çağ'da, sembolik değer taşıyan vitraylar öncelikle, okuma yazma bilmeyen halka Hıristiyanlığın temellerini öğreten yol gösterici kaynak olmuşlardır. 13. yüzyılda mimarinin değişimiyle birlikte ortaya çıkan geniş boşluklar pencere kullanımı için uygun bir alan yaratmış ve bu sayede vitray Gotik mimarinin en belirgin özelliği haline gelmiştir. 14. yüzyıl ortalarına kadar varlığını güçlü bir şekilde sürdüren vitray sanatı, 15. yüzyıla gelindiğinde, çeşitli dinsel, toplumsal sebepler ve vitray sanatı için olumsuz sayılabilecek teknik gelişmelerden dolayı, yavaş yavaş etkinliğini yitirmiştir. Özellikle matbaanın bulunmasıyla, vitrayın halk üzerindeki eğitici amacı ortadan kalkmış ve sonraki yüzyıllarda neredeyse unutulmasıyla sonuçlanacak bir sürece girmiştir. 16. ve 17. yüzyıllarda sekülerleşmeye başlayan vitray, ilk kez kilise dışında da kullanılmaya başlanmış, tarihi olaylar ve törenler gibi konular üzerine yapılmış vitraylar kamu binalarında ve soyluların evlerinde kendine yer bulmuştur. 19. yüzyıla kadar sınırlı sayıda ve pratik sebeplerle yapılan vitray, bu yüzyılda Gotik canlanma ve artan Katolik inançla birlikte tekrar ilgi görmeye başlamıştır. Bu anlayış doğrultusunda İngiltere'de oluşan 'Arts and Crafts' ve devamında özellikle Fransa ve Doğu Avrupa'da etkisini gösteren 'Art Nouveau' gibi 19. yüzyıl sanat hareketleri, dönemin vitray sanatına yön veren en kayda değer gelişmelerdir. 19. yüzyıla dair önemli bir yenilikte, Avrupa'nın pek çok yerinde, bir kısmı hala faaliyette olan ve büyük miktarlarda üretim yapan vitray atölyelerinin açılmış olmasıdır. 20. yüzyıl vitrayın tamamen sekülerleştiği ve atölyelerden çok bireylerin öne çıktığı bir dönemdir. Ayrıca bu yüzyılda cam plakaların beton içine yerleştirilmesi şekliyle yapılan beton vitray (dalla verre) ve gemmail (yapıştırma vitray) gibi iki yeni vitray tekniği de ortaya çıkmıştır. İçinde bulunduğumuz dönemde ise yeni teknikler ve çağdaş malzemeler günümüz vitray sanatçılarının, geleneksel bir teknik olan vitrayı yeni ve yaratıcı biçimlerle kullanmasına olanak sağlamıştır. Gelişen teknolojinin sanatçıya daha çok renk ve pigmente ulaşma imkânı, daha hızlı imalat süreci gibi her zamankinden daha büyük avantajlar sağladığı görülmektedir.Anahtar Kelimeler: Vitray, Form, Işık, Renk, Cam

The first examples of the stained-glass art that is presumed to have spread from the Middle East to Byzantium and from there to all through Europe are seen in the religious buildings of the 11th century. Carried a symbolic value during the Middle Age covering the Romanesque and Gothic periods, stained-glass was the guiding source that taught the fundamentals of the Christianity to the illiterate public. Emerged in 13th century upon the change in the architecture, wide spaces created a convenient area for use of windows, and thanks to that, the stained-glass had become the most significant feature of the Gothic architecture. The art of stained-glass which maintained its presence strongly until the mid-14th century, began losing its impact by 15th century due to various religious, social reasons and technical developments that could be considered negative for the art. Particularly upon invention of the printing press, educational purpose of the stained-glass disappeared and it entered into a process to result in its being almost forgotten in the following centuries. Began to get secularized in the 16th and 17th centuries, the art of stained-glass was then used out of the churches for the first time, and the stained-glass works on the historical events and ceremonies occupied a place in the public buildings and houses of the noble. Made in limited quantities and for practical reasons until 19th century, the stained-glass regained attention due to the Gothic revival and increasing Catholic belief. Artistic movements in the 19th century such as 'Arts and Crafts' that emerged in England in view of this understanding and then 'Art Nouveau' that took effect particularly in France and Eastern Europe are the noteworthy developments that directed the art of stained-glass of the period. Another significant innovation in the 19th century was the opening of stained-glass ateliers some of which are still operating and making production in high quantities in several parts of Europe. In the 20th century, the art of stained-glass became completely secular, and individuals rather than ateliers became prominent. Furthermore, in the same century, two new stained-glass techniques emerged namely concrete stained-glass where glass slabs are placed in concrete (dalla verre) and gemmail (fused colored glass). In the current period, new techniques and contemporary materials allow today's stained-glass artists to use the stained-glass, which is a traditional technique, in the new and creative ways. It is seen that the advanced technology provides the artist with greater advantages than ever such as the possibility of using more colors and pigments and faster production period. Key Words: Stained Glass, Form, Light, Color, Glass