15 ve 16. yüzyıllarda Osmanlı tezhip sanatında kullanılanstilize edilmiş bitkisel motiflerin analizi

Abstract

Yüzyılları aşan bir geçmişe sahip olan tezhip sanatında kullanılan tüm motiflerin kaynağı ve kökeni tabiattır. Tabiatta bulunan tüm çiçekler, ağaçlar, filizler ve yapraklar tezhibin konusunu oluşturur. Sanatçılar tarafından sabır ve ustalıkla gözlemlenen tüm bu unsurlar, sonrasında motifler olarak ortaya çıkmıştır.Bu unsurlar bazen stilize edilmiş, bazen natüralist formlarıyla kullanılmıştır. Sanatçıların yetenekleri ve yorumlarıyla ortaya çıkan motifler, belirli kurallar ve yönler doğrultusunda kullanılarak desen ve kompozisyonları oluşturmuştur. Bu desen ve kompozisyonlar büyük bir incelik ve hassasiyetle kitap sayfalarına ve levhalara aktarılmıştır.Bu konuyla ilgili olarak Süheyl Ünver hocamızın bir yazısında, tezyini örnekleri nasıl değerlendirileceğine dair şu görüşlere yer vermişti:''Türk tezyini sanatlarının büyük değer taşıyan tarihi desen ve motifleri kitaplarda, ciltlerde, ahşap ve maden işlerinde, taş ve mermerler üzerinde pek çoktur... Rûmîler, münhaniler, hatayiler, geçmeler, çiçek ve yapraklar gibi motiflerden beğenilen detaylar alınır, ancak üslup birliğine dikkat edilerek çeşitli boylarda yeni kompozisyonlar vücuda getirilir.'' Tezhip sanatının tarihsel gelişimi içerisinde İslam topluluklarının birbirleri ve farklı coğrafyalarla etkileşim halinde olmaları, tezhip sanatı gelişimi açısından önemli bir unsur olmuştur. Bu durumun yeni üslup ve tarzların ortaya çıkışı açısından olumlu etkisi olmuştur. Tek düzelikten uzak, her yüzyıla ve döneme has üslupları içinde barındıran tezhip sanatı, oldukça gelişmiştir ve güzel örnekler vermiştir.Kökeni Uygur Türkleri'ne dayanan tezhip sanatı en mükemmel dönemini Osmanlı devrinde yaşamıştır. Osmanlı dönemi içerisindeki gelişimini 16. yüzyılda adeta doruk noktasına ulaşmıştır. Tezhip sanatının en muhteşem örnekleri 16. yüzyıla aittir.ANAHTAR KELİMELER: Geleneksel Türk sanatları, tezhip, Osmanlı, motif, üslup.

Illumination art has a heritage of centuries and all the motifs used are inspired and originated from the nature itself. All flowers, trees, leaves and sprouts existing in the nature form the essence of illumination art. These inspirational factors in the nature patiently and ingeniously observed by the artists; therefore, emerged and often used as motifs in the pieces of illumination art.Motifs are occasionally designed or stylized and sometimes were used in their original naturalistic forms. Thanks to interpretive and skilled artists' efforts such motifs established the groundwork of compositions and figures used in the illumination art which are then interpreted onto books, fabrics and plaques.Considering this, Suheyl Unver stated his opinions regarding the valuation criteria of the decorative Turkish Arts in one of his articles which are as follows:`Numerous valuable samples of traditional Turkish Decorative Arts, motifs and patterns, are very common on books, wood, stones and marbles. Fascinating details are inspired from Rumis, Floral patterns (khatai), Munhani (gradient colored curve motifs), leaves and flowers to be able to integrate them into a single composition in different scales while protecting the harmony`.1The cultural interaction of Islamic societies between themselves and other societies has been a vital factor for the illumination art to develop throughout centuries and contributed to different approaches and styles of the art to prosper. Therefore, it can be said that the illumination art is far from monotony as there exist artworks with different styles and approaches based on the century they are introduced. Most art critics and historians assert that the illumination art traces its roots back to Uyghur Turks yet the masterpieces of it were produced in the Ottoman Empire. Therefore, it would be fair to argue that the illumination art has reached its peak around 16th century. KEYWORDS: Tradational Turkish arts, illumination, Ottoman, motif,Style. 1Gülbün Ünver Mesara, M. Semih İRTEŞ, Türk Tezyini Sanatlarında A. Süheyl Ünver ve Yeni Terkipleri, 8