TSMK. eh. 67 no`lu Mushaf`ın tezhip sanatı açısından incelenmesi

Abstract

Tezhip sanatı farklı medeniyetlerin himayesinde günümüze kadar gelişerek gelmiştir. Tarihte ilk örnekleri Uygurlarda görülen tezhip sanatında, yüzyıllar boyunca çok sayıda nadide eser ortaya çıkmıştır. Devlet gücünü elinde bulunduran yönetici sınıf, sanatın hamisi olarak her dönem ve bölgede, siyasi ve ekonomik güçleri oranında tezhip sanatını desteklemiş, gelişimine büyük katkı sağlamıştır.Şiraz özellikle bağımsız atölyelerde üretilen müzehhep el yazması eserlerle adından söz ettirmiştir. Ticari üslupta eserlerin yoğun bir şekilde üretildiği bu merkezde, yönetici sınıfın hamiliğinde daha zengin ve ince işçilikli eserler ortaya konmuştur. Şiraz tezhibi zirve dönemini yaşadığı XVI. yüzyılda kısa aralıklarla büyük üslup farklılıkları göstermiştir. Sayfa tasarımlarında tezhip alanının genişlemesi, kitapların boyutlarındaki büyüme ve renklerdeki farklılaşma, kullanılan motiflerdeki zenginlik ile tezhip sanatına büyük katkı sağlanmıştır.Tez konusu eser XVI. yüzyılın ikinci yarısında Şiraz'da üretilmiştir. Çift sayfa zahriye, serlevha ve surebaşı tezhibi, ara sayfalardaki dış pervaz tezhipleri, hatime ve falname sayfalarındaki tezhiplerle hazırlanmış büyük boy bir Mushaf'tır. Tez dört ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde tezhip tarihi ve XVI. yüzyıl Osmanlı tezhibi hakkında kısaca bilgi verilmektedir. İkinci bölümde Şiraz'ın tarih içinde gösterdiği gelişim, tezhip sanatının geçirdiği aşamalar ve geldiği yer incelenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunan (TSMK. EH. 67) eser fotoğraflarla belgelendirilmiş, üzerinde renk, desen, motif, sayfa düzeni analizi yapılarak metin oluşturulmuştur. Tezyinatın tam anlaşılabilmesi için desen çizimleri yapılmıştır. Son bölümde, incelenen eserden elde edilen verilere göre tasarlanarak çalışılan eser tanıtılmıştır.

Tezhip art took its present form after having been developed through the centuries in various civilisations.We come accross the first samples of tezhip art in Uyghurs and many precious works of art have been created since then. The administrative class consisting of state authorities were the patrons of art and in each era and region, they supported tezhip art according to their political and economical means, thus were the cause of its flourishing.Shiraz especially rose to fame due to its muzehhep manuscripts produced in independent workshops. Works geared for the market were made extensively in this center and more sophisticated and elegant works were created under the patronage of the administrative class. Shiraz tezhip reached its golden era in the 16th century and within a short period many diverse styles were created.Some of the valuable contributions made were: the enlargement of tezhip area in page designs, increase in book sizes, variation of colours and the enrichment of the motifs and designs.The subject of this thesis is a manuscript produced in Shiraz at the second half of the 16th century. It is a large mushaf with double page zahriye, serlevha and beginning of sura tezhibs. The inner pages are decorated with outer pervaz tezhibs. There are also tezhibs in hatime and falname pages.The thesis consists of 4 main chapters. The first chapter is on history of tezhib and gives a short information on the 16th century Ottoman tezhibs. The second chapter attempts to explain the progress Shiraz went through history and the processes of tezhip and its last stage. The third chapter consists of photos of the manuscript in Topkapi Palace Library (TSMK. EH. 67) and gives a detailed analysis on colours, design, motifs and on page layout. In order to expose the tezyinat (decoration) better, some design drawings are added. In the last chapter, the work that has been inspired and designed after looking at the inspected manuscript is presented.