Hava ulaştırma anlaşmalarının uluslararası hava ulaşımının liberalleşmesine katkısı ve Türkiye örneği

Abstract

Uluslararası hava taşımacılığında taraflar arasında hava ulaştırma hizmetinin hangi kurallar çerçevesinde gerçekleştirileceği hava ulaştırma anlaşmaları ile düzenlenmektedir. Bu anlaşmalar içerik olarak uluslararası havacılık kuralları ve düzenlemeleri ile devletlerin politikaları çerçevesinde belirlenen ticari hususları içermektedirler. Hava ulaştırma anlaşmaları iki taraflı ve çok taraflı hava ulaştırma anlaşmaları şeklinde sınıflandırılmaktadırlar.Sivil havacılık sektöründe, başta ABD olmak üzere birçok ülke veya bölgede liberalleşmenin benimsendiği ve havacılık sektörünün gelişimine olumlu katkılar sağladığı görülmektedir. Uluslararası hava taşımacılığındaki liberalleşme ülkelerin yaptıkları hava ulaştırma anlaşmaları kapsamında gerçekleştirilebilmektedir. Ancak tam bir liberalleşme politikasının her zaman olumlu sonuçlar yaratamayacağı ihtimalinden hareketle, Türkiye'de tam bir liberalleşme politikasına ani geçiş yerine adım adım ve duruma göre bir liberalleşme politikasının izlenmesi tercih edilmektedir. Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization / WTO)'nün 2006 yılında hava ulaştırma anlaşmalarının liberalleşme derecesini ölçmek için oluşturduğu `Hava Liberalleşme İndeksi (Air Liberalization Index / ALI), hava ulaştırma anlaşmalarında ülkelerin liberalleşme anlamında yer verdiği çeşitli unsurlar dikkate alınarak bir puanlandırma yöntemiyle hesaplanan bir değerdir. Literatürde, ülkelerin yapmış olduğu hava ulaştırma anlaşmalarından yola çıkarak Nijerya, Kanada, Singapur, Avrupa Birliği ülkeleri ve Karayip ülkelerinin de içinde yer aldığı birçok ülke için ALI standardı hesaplanmak suretiyle liberalleşme anlamında akademik çalışmaların yapıldığı ve dünyadaki genel durumla karşılaştırıldığı görülmektedir. Ancak Türkiye'nin diğer ülkelerle yapmış olduğu hava ulaştırma anlaşmalarının liberalleşme durumunu irdeleyen çalışmalara yeteri kadar yer verilmediği görülmüştür. Bu kapsamda, bu çalışma ile hava ulaştırma anlaşmalarının uluslararası hava ulaşımının liberalleşmesine katkısı geçmişten günümüze incelenmiş ve Türkiye'nin izlemekte olduğu politika ile imzalamış olduğu iki taraflı hava ulaştırma anlaşmalarının liberalleşme seviyesi hava liberalleşme indeksi metodu kullanılarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, Türkiye'nin liberalleşme düzeyleri ile diğer ülkelerle olan havayolu yolcu trafiğindeki değişimlerin karşılaştırması yapılarak ikili hava ulaştırma anlaşmalarının liberalleşmeye ve yolcu trafiğine etkisi üzerinde çalışılmıştır.Bu çalışmada, Türkiye'nin son 20 yıldaki liberalleşme seviyesinin hesaplanarak değerlendirilmesi yapılmış ve bu hesaplamaların yapılması sırasında Türkiye'nin diğer ülkelerle yapmış olduğu ikili hava ulaştırma anlaşmaları Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü arşivinden yararlanılarak detaylı bir şekilde araştırılmış ve incelenmiştir. Türkiye'nin 1995 yılında 77 ülke ile hava ulaştırma anlaşması bulunurken, bu sayının 2005 yılında 86'ya, 2015 yılında ise 164'e yükseldiği görülmektedir. Bu çalışmada yapılan analizlerde, Türkiye'nin diğer ülkelerle yaptığı hava ulaştırma anlaşması sayısının artmasının yanı sıra, anlaşmaların içeriğindeki liberalleşme anlamında yer verilen unsurların da genel olarak daha esnek bir trend içerisinde zamanla geliştirildiği görülmektedir. Liberalleşmedeki bu gelişmenin yolcu trafiğine olumlu etkisi olduğu da görülebilmektedir. Hava ulaştırmasında liberalleşme politikasının önemi her geçen gün daha da artmakta ve sürdürülebilir bir hava ulaşımı için liberalleşme neredeyse tüm uluslararası platformlarda dile getirilmektedir. Bu çalışma ile hava ulaştırma anlaşmaları çerçevesinde liberalleşme konusu incelenerek Türkiye'nin yapmış olduğu hava ulaştırma anlaşmalarındaki liberalleşme süreci ortaya konmuştur.

In international air transport, the rules for the conduction of air transport services between parties are regulated by air services agreements. These agreements include the commercial issues which are determined in the framework of international aviation rules and regulations together with states' policies. Air services agreements are classified as bilateral and multilateral air services agreements.In civil aviation industry, it is a fact that the liberalization is widely adopted in many states, especially in USA, and regions and the liberalization affirmatively contributes to the development of aviation industry. Liberalization in international air transportation is achieved through the air services agreements signed between states. However, as the full liberalization policy may not always leads to positive results, instead of a sudden transition to a full liberalization policy, Turkey favours the step-by-step and the case-by-case liberalization policy. The Air Liberalization Index (ALI), created by World Trade Organization (WTO) in 2006 in order to measure the liberalization level of air services agreements, is a value calculated by a weighted scoring method by considering the different types of elements used for liberalization in the air services agreements. In literature, there exist many academic studies on liberalization of air transport by calculating the ALI standard through air services agreements in many states including Nigeria, Canada, Singapore, European Union states and Caribbean states, and these studies include the comparison of liberalization status of the states with that of world as well. However, it is concluded that there are not enough studies examining the liberalization status of air services agreements done between Turkey and other states.In this context, with this study the contribution of the air services agreements to the liberalization of international air transport is examined from past to present and the policy followed by Turkey together with the liberalization level of the bilateral air services agreements signed by Turkey are assessed by using the air liberalization index method. Moreover, the effects of air services agreement on liberalization and passenger traffic are studied by comparing the Turkey's liberalization levels and the air passenger traffic changes with the other countries,.In this study, the liberalization level of Turkey in the last 20 years is calculated and assessed, and while making these calculations, the bilateral air services agreements done between Turkey and other states are searched and examined in detail by using the archive of the Directorate General of Civil Aviation. While Turkey has air services agreements with 77 states in 1995, this number increased to 86 in 2005 and 164 in 2015. According to the analyses made in this study, it is concluded that in addition to increase in the number of the air services agreements between Turkey and other states, in due time the elements that are included in the air services agreements for the liberalization have also been enhanced generally in a more flexible trend. It can also be seen that this enhancement in liberalization has positive effect on passenger traffic.The importance of liberalization policy in air transportation increases day by day, and liberalization for sustainable air transportation is raised at almost all international platforms. With this study, the subject of liberalization in the frame of air services agreements is searched and the liberalization process in the air services agreements done by Turkey is set forth.