Mele Xelîlê Sêrtî û berhema wî ya Nehcu`l-Enam (Metn û lêkolîn)

Abstract

KlasikKürt edebiyatı Kürt dili ve edebiyatının yazılı kaynağıdır. Kürt dili ve edebiyatı Kürt klasiklerinin kökleri üzerinde yeşermiş ve gelişim göstermiştir. Kürt dili ve edebiyatı bu eşsiz klasikleri sayesinde bugünkü seviyesine ulaşmış bulunmaktadır. Bu klasiklerin büyük bir çoğunluğu Arap harfleri ile yazılmıştır. Yeni nesil, Arap alfabesini okuyamadıklarından dolayıbu klasik eserlerden de istifade edememektedirler. Bu nedenle bu klasik eserlerin Latinize edilmeleri hayati bir önem arz etmektedir Mele Xelîlê Sêrtî'nınNehcu'l-Enâm'ı da böyle bir klasiktir ki telif edildiği günden bugüne Kürdistan medreselerinde kendine yer edinmiş, bumedreselerin tamamında ders kitabı olarak kabul edilmiş ve okutulmuştur. Medrese ehlinin öğreniminde büyük bir rol oynamıştır. Bu eserin müellifi Mele Xelîlê Sêrtî bilgin, alim ve üretken bir şahsiyettir. Birçok ilmi alanda eser yazmıştır. Onun Nehcu'l-Enâm adlı eseri Kürt dilinin ulaştığı seviye açısından göz kamaştırıcı bir kaynaktır. Bu eser hem içeriği hem de dil yönünden oldukça zengin bir hazinedir. Bu nedenle biz de Mele Xelîl ve Nehcu'l-Enâm adlı eserinin metin incelenmesini kendimize tez konusu olark seçtik.Bu çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci BölümdeMele Xelîl'in kısa hayat hikâyesi anlatılmakta, eserleri ve edebi kişiliği tanıtılmaktadır. İkinci Bölümdeise Nehcu'l-Enâmve Mele Xelîl'in Nehcu'l-Enâm da kullandığı dilinağız özellikleri üzerinde durulmaktadır. Bu bölümde Nehcu'l-Enâm'ı şekil açısından genişçe araştırdık ve Mele Xelîl'in Nehcu'l-Enâm'ındakullandığı dilin ağız özelliklerini ortaya çıkarıp inceledik. Üçüncü bölüm ise Nehcu'l-Enâm'ın içerik açısından araştırılmasından, tahlilinden ve asıl metnin transkripsiyonundan meydana gelmektedir. Bu bölümde baştamuhteva olmak üzere Nehcu'l-Enâm eseri üzerinde kapsamlı değerlendirmelerde bulunduk.Bölümün sonunda da Nehcu'l-Enâm'ın transkripsiyonunu yaptık. BuçalışmamızdaHuseyin Şemrexî tarafından hazırlanan ve Nûbihar yayınlarında çıkan Mele Xelîl'in Nehcu'l-Enâm adlı eserini kendimize kaynak olarak seçtik ve bu eserin transkripsiyonunuyaptık. Bu çalışmamızın yeni nesillere faydalı bir kaynak olmasını ümit ediyoruz.Anahtar Kelimeler: Klasik Kürt Edebiyatı, Nehcu‟l-Enâm, Molla Halil, Kürdistan Medreseleri, Kürt Dili, Yazılı Kürt Edebiyatı

Kurdish classical literature is written sources of the Kurdish language and literature. Kurdish language and Kurdish literature was flourishing and developed on the roots of Kurdish classics. Kurdish language and literature has reached its present level through these unique classic. The majority of the classics are written in Arabic letters. Unfortunately, as the new generation is unable to benefit of Arabic alphabet, they are also unable to read these classics and benefit from them. Therefore the classic works' translated into Latin letters is of vital importance.Nehcu'l-Enâmwtiten by Mele Xelîl who is from Siirt is such a classic, since it was wrtien Nehcu'l-Enâmtakes place in Kurdistan in madrasas, it has been adopted as a textbook in all of Kurdistan Madrasah and has taught as textbook. It has played a major role in the People's madrasa education. Mele Xelîl who is from Siirt, the author of this classic, is a prolific scholar and person. He wrote in almost every scientific field. His work named Nehcu'l-Enâmis a dazzling source in terms of the maturity of the Kurdish language. This work is a rich treasure in terms of both content and language. Therefore, we examined Mele Xelîl and the text of his book the Nehcu'l-Enâmand we choose them as our thesis topic.In this study our thesis is composed of three parts. The first part composed of short life story of Mele Xelîl, his works and the introduction of his literary personality. The second part composed of investigation of Nehcu'l-Enâm and the dialect of the language used by Mele Xelîl in Nehcu'l-Enâm. In this section we investigated the Nehcu'l-Enâm widely in shape and we revealed the dialect of the language used Nehcu'l-Enâm. The third part composed of Nehcu'l-Enâm's investigation in terms of content, its analysis and Nehcu'l-Enâm's actual text's transcriptions. In this section mainly in terms of content we did contextual analysis on Nehcu'l-Enâm. Then we did a wide research on contextual analysisof Nehcu'l-Enâm. At the end we did the transcription Nehcu'l-Enâm. For this study we chose the Nehcu'l-Enâm Mele Xelîl's book which was prepared by Huseyin Şemrexî and published in Nûbihar Publication as source and did its transcription. We believe this work is going to be a source for new generation.Peyvên Sereke: Edebiyata Kurdî ya Klasîk, Nehcu‟l-Enâm, Mele Xelîl, Medreseyên Kurdistanê, Zimanê Kurdî, Edebîyata Kurdî ya Nivîskî