Lêkolîneke lı ser motîfên lawıran ên ku dı berhema M. Emîn Bozarslan ya rêzeçîrokên lawıran a bı navê `Meselokên Lawıran` de cıh dıgırın

Abstract

Edebiyata devkî ya Kurdî bi zimanê Kurdî re hevsal e. Di navbera edebiyata devkî û jiyana Kurdî ya çandî de têkiliyeke organîk heye. Cûreyên edebiyata devkî ji pêşgotin, biwêj (îdyom), zûgotinok, mamik (tiştonek), destan, serpêhatî, stran, klam, lawij, lorî, lava (du'a), nifir, çîrokan û hwd. pêk tên.Sedema ku di nav cûreyên edebiyata devkî de çîrok, gelek taybetmendiyên cûreyên edebiyata devkî hildigirin, cihekî girîng girtine.M. Emîn Bozarslan, çîrokên lawiran berhev kirine û bi şêweyeke edebî ji nû ve nivîsandine. Xebata me jî li ser motîfên lawiran yên van çîrokan e. Lê wexta me ev xebata xwe bir serî bala me kete ser çand û baweriya Kurdan jî. Bi vî awayî ji bo ku mijar baştir bê fêm kirin. Dû re motîfên ku di rêzeçîrokên `Meselokên Lawiran` de hene bi awayekî kurt hatine behs kirin û taybetiyên sereke yên vê motîfê rasterast ji van çîrokan hatine girtin da mijar baştir bê fêm kirin.Ev xebat ji destpêk, sê beş û encamekê pêk tê.Di destpêkê de bi giştî li ser edebiyata devkî ya Kurdî û herdu saziyên vê yên taybet weke dengbêjî û çîrokbêjiyê û li ser peywira van ên çandî û civakî hatiye rawestandin. Dû re di bin serenavê `Di Edebiyata Rojhilatî De Temsîl û Teşbîhên Lawiran` de mijar bi awakî berfireh hatiyê vêkolîn kirin. Beşa destpêkê bi serenavê `Di Çanda Kurdî De Lawir` hatiye bidawîkirin.Di beşa ewil de li ser jiyana M. Emîn Bozarslanî, berhemên wî, şêwaz, ziman û têkariya Bozarslanî a ji bo çand û zimanê Kurdî hatiye rawestîn.Di beşa duyem de di bin serenavê çîrokê de cûreyên çîrokê, formelên çîrokan, jêderkên çîrokê, pirtûkên girîng ên çîrokan hatine vegotin.Di beşa sêyemîn de piştî ku têgehên motîfî hatin vegotin, li ser motîfên lawiran ên ku di pirtûkê çîrokên ê bi navê `Pepûk, Mir Zoro, Gurê Bılırvan, Kêz Xatûn, Serketına Mışkan` ku di rêzeçîrokên `Meselokên Lawiran` de ne hatin lêkolîn kirin.Piştî lêkolîn û şirovekirina motîfên lawiran di beşa encamê de li ser mijarê hatiye rawestîn û têgihîştinên li ser vê xebatê bi kurtasî hatine nivîsandin./Sözlü Kürt edebiyatı, Kürt diliyle yaşıttır. Kürt kültür yaşamıyla organik ilişkisi olan bu edebiyat; atasözü, deyim, mani, tekerleme, bilmece, destan, stran, klam, lawıj, ninni, dua, beddua masal gibi zengin türlerden oluşmaktadır. Bu türler içerisinde masallar, Sözlü Kürt edebiyatının çoğu özelliklerini barındırması bakımından ayrı bir önem arz etmektedir.Bu çalışmada, M. Emin Bozarslan tarafından derlenip daha sonra edebi bir üslupla kaleme alınan `Meselokên Lawıran` adlı hayvan masalları serisinde yer alan hayvan motifleri incelenerek, incelenen motifler Kürt kültür ve inanç yaşamı dikkate alınarak işlenmiştir. Daha sonra ise açıklanmaya çalışılan motifin masallarda temsil ettiği anlamlar irdelendikten sonra üzerinde çalışılan `Meselokên Lawıran` adlı hayvan masalları serisinde motifin yer aldığı masal metinleri özetlenerek, o motifin öne çıkan özellikleri masaldan doğrudan alıntı yapılarak motifin daha iyi anlaşılması sağlanmıştır.Bu çalışma; giriş, üç bölüm ve sonuç kısımdan oluşmaktadır: Giriş bölümünde, Sözlü Kürt edebiyatı ile Sözlü Kürt edebiyatının özgün iki dalı olan `Dengbêjlik` ve `Çirokbêjlik` geleneğinin toplumsal ve edebi misyonu ele alındı. Ayrıca Doğu edebiyatında temsil ve teşbih konusu irdelenip, Kürt kültür yaşamında hayvanın yeri anlatılmıştır. Birinci Bölümde, M. Emin Bozarslan'ın hayatı, üslubu, eserleri anlatılarak; Bozarslan'ın, Kürt kültür yaşamına olan katkısı irdelenmiştir. İkinci Bölümde masal ana başlığı altında masalın özelikleri, türleri, formelleri, kökeni ile dünyaca ünlü masal kitapları anlatılmıştır.Üçüncü Bölümde ise `motif` kavramı açıklandıktan sonra `Meselokên Lawıran` adlı hayvan masalları serisinde bulunan `Pepûk, Mir Zoro, Gûrê Bılırvan, Kêz Xatûn, Serketına Mışkan` adlı masal kitaplarında yer alan hayvan motifleri incelenmiştir.Sonuç Bölümünde ise `Meselokên Lawıran` adlı hayvan masalları serisinde yer alan hayvan motifleri üzerinde yapılan araştırma ve incelemeler sonucu ulaşılan değerlendirmeler dile getirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sözlü Edebiyat, Kültür, Masal, Motif, Temsil ve Teşbih,Meselokên Lawıran

Oral Kurdish Literature is of the same age with the Kurdish language. This literature, which has an organic relationship with the Kurdish cultural life, consists of rich literary genres such as proverbs, tales, idioms, manis, riddles, legends, strans, klams, lawijs, lullabies, prayers, curses. Among these genres, tales have an importance as they involve most characteristics of the Oral Kurdish Literature.In this study, the subject of animal motives in the series of animal tales called Maseloken Lawıran, which was examined by M. Emin Bozarslan and then literarily written, was discussed considering Kurdish cultural and belief life. This study consists of three chapters and a conclusion part:In the introduction chapter, the Oral Kurdish Literature and the social and literary mision of Dengbêjî and Çirokbêjî tradition, which are two unique branches of the Oral Kurdish Literature, were discussed. Also, the place of animals in the Kurdish cultural life was discussed, considering the subjects of similitude and representation in the Eastern Literature. After scrutinizing the meanings of the motives explained and represented in the tales, the texts of the tales including the motives in the animal tales series `Meselokên Lawıran` were summarized; it was tried to make the motive better understood by directly quoting the outstanding characteristics of those motives from the tales themselves. In the first chapter, Bozarslan's contribution to Kurdish Cultural life was discussed considering Bozarslan's life, style and studies.In the second chapter, the characteristics, types, formelles, origin of tales under the main title-tales and World-wide known tale books were explained. In the third chapter, after the concept of `motive` was explained, the books in the series of animal tales called Meselokên Lawiran, which are Pepûk, Mir Zoro, Gûrê Bılırvan, Kêz Xatûn, Serketına Mışkan, were examined in terms of animal motives. In the result part, the discussion of results related to the animal motives in the series of animal tales called Meselokên Lawiran was made.Peyvên Sereke: Edebiyata Devkî, Çand, Çîrok, Motîf, Temsîl û Teşbîh,Meselokên Lawiran