Türk yönetim geleneğinde siyasetnameler: Nizamü`l-Mülk`ün Siyasetname eserinin yöneten-yönetilen ilişkileri çerçevesinde incelenmesi

Abstract

Türk devlet geleneğinin uzun yıllardır varlığını koruyabilmesi, Türklerin töreye olan bağlılıkları ve devlet teşkilatında göstermiş oldukları başarılarıyla yakından ilgilidir. Türklerin sahip olduğu bağımsızlık duygusu, askeri kabiliyetleri ve töreye verdikleri önem, Türk devlet geleneğinin temelini oluşturan en önemli ögelerdir. Türk devlet geleneğinin uzun yıllar boyunca varlığını muhafaza edip gelişmesinde, bağlı olduğu ilkelerin yeri çok önemlidir. Devlet adamları ve ilim adamları aracılığıyla kaleme alınan `siyasetname` metinlerinin de Türk devlet geleneğinin oluşumunda önemli katkıları olmuştur. Siyasetnameler, devlet yönetimi ile ilgili bilgiler içermesi, devlette var olan sorunların tespit edilip çözülmesinde yol göstermeleri açısından Türk devlet geleneği içinde önemli bir yer işgal etmektedir. Siyasetnameler, içerikleri ve ele aldıkları konulardan dolayı sadece kamu yönetimi alanı için değil, siyaset bilimi, sosyoloji, tarih gibi diğer sosyal bilimlerin uğraşı alanına girmektedir. Bu çalışmanın üzerinde durduğu temel husus Türk devlet geleneğindeki siyasetnamelerdir. Çalışmanın temel amacı Türk devlet geleneğinde siyasetnameler özelinde Nizamül Mülk'ün eseri olan Siyasetname'nin yöneten-yönetilen ilişkileri çerçevesinde irdelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan çalışma kapsamında, öncelikle Türk devlet geleneğinin şekillenmesinde etkili olan ilke ve unsurlar açıklanmaya çalışılmaktadır. Daha sonra, Türk devlet geleneğinde siyasetnamelerin yüklendikleri fonksiyonlar ve siyasetnamelerin genel özellikleri üzerinde durulmakta, Türk-İslam devlet geleneğinde önemli görülen siyasetnameler tarihsel bir şekilde kısaca açıklanmaya çalışılmaktadır. Çalışmanın son kısmında ise Nizamül Mülk'ün Siyasetname eseri, yöneten-yönetilen ilişkisi perspektifinden hareketle değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.Bu kapsamda hazırlanan çalışmada elde edilen temel bulguların ilki, incelenen `Siyasetname` eserinden hareketle yöneten-yönetilen ilişkisinin karşılıklı hak ve ödevler üzerine kurulu olmasıdır. Nizamül Mülk'e göre yönetenlerin egemenlikleri altında bulunan yönetilen kesime karşı en önemli görevi, devleti ayakta tutan temel kurum olan ordunun ihtiyaçlarının karşılanması içi yönetilenler üzerinde adaletli bir yönetim sergilemeleridir. Bu nedenledir ki Siyasetname eserinin üzerinde durduğu ve yönetenlerin yönetilenlere karşı en önemli görevi, halkın huzur ve refahını temin etmek, kamusal alanda ve özel alanda adaleti sağlamak ve hukuk devletini işler kılmaktır. Diğer taraftan yönetilenlerin yöneten kesime karşı görevleri ise, devlet başkanı şahsında devlete itaat etmek, devletin koymuş olduğu kurallara uymak, vergisini ödemek ve devletin ihtiyacı olduğunda askeri ihtiyaçların karşılanması olarak sıralanabilmektedir.Nizamül Mülk'ün Siyasetname eserinde yöneten-yönetilen ilişkilerinin ele alındığı çalışmada, kıyaslama ya da tarihsel bir olay açıklaması yapmaktan ziyade, eserde zikredilen yöneten kesim olan devlet başkanı ve saray bürokrasisi ile yönetilen kesim olan reayanın ilişkileri incelenmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın ilk iki bölümünde tanımlayıcı bilgilere yer verilmiş, literatür taraması gerçekleştirilerek birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Çalışmada betimleyici analiz yönteminden, tarihsel yöntemden faydalanılmış ve eser içerik yönünden analiz edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Türk Devlet Geleneği, Türk Yönetim Geleneği, Siyasetname, Nizamül Mülk, Yöneten-Yönetilen İlişkileri

Existence of Turkish state tradition for many years is closely related to the commitment of Turks to tradition and their success in the state organization. The sense of independence of the Turks, their military capabilities and the importance they attach to the tradition are the most important elements that underlie the Turkish state tradition. The preservation of the existence of the Turkish state for many years and its principles that adopted are very important. The texts of `siyasetname` written by statesman and scientist have also contributed to the formation of the Turkish state tradition. Siyasetnames have an important place in the Turkish state tradition to include information about the state administration and to guide them in identifying and resolving existing problems in the government. Because of their content and the topics they are dealing with, siyasetname is research field not only for public administration, but also for other social sciences such as political science, sociology and history. The main point of this study is the siyasetnames in the Turkish state tradition. The main purpose of the study is to examine the siyasetnames in the Turkish state tradition within the framework of the ruler-ruled relations of Siyasetname of Nizamül Mülk. Within the scope of the study prepared for this purpose, it is aimed to explain the principles and elements that are effective in shaping the Turkish state tradition. Then, in the Turkish state tradition, the functions undertaken by siyasetnames and the general characteristics of siyasetnames, the political figures seen in the Turkish-Islamic State tradition were briefly explained in a historical way. In the last part of the study, the siyasetname of Nizamül Mülk is evaluated through the perspective of the ruler-ruled relationship. The first of the main findings obtained in this study is that the ruler-ruled relationship is based on mutual rights and duties with reference to Siyasetname. According to Nizamül Mülk, the most important duty of the rulers to the people under the sovereignty of the them is that they display a fair management over the governed people to meet the needs of the army, which is the basic institution that maintains the state. For this reason, the most important task of the ruler and siyasetname emphasizes is to ensure the peace and prosperity of the public, to provide justice in the public sphere and in private areas and to render the state of the law. On the other hand, the duties of the ruled people can be listed as obeying the state in the person of head of the state, obeying the rules set by the state, paying taxes and meeting the military needs when the state needs it. In the study of Siyasetname of Nizamül Mülk, rather than making a comparison or a historical event, the relations between the head of state and the palace bureaucracy which are rulering class and the general people who are ruled, are examined. In this context, descriptive information was given in the first two parts of the study and the literature review was made and primary and secondary sources were used. In the study, the historical and descriptive analysis methods were used, the study was analyzed in terms of content.Keywords: Turkish state tradition, Administration tradition, Siyasetname, Nizamül Mülk, Ruler-ruled realtions