Revan bölgesinde uluslararası nüfuz mücadelesi: XIX. yüzyıl

Abstract

Tarihi süreçte Revan(Erivan) çevresi Çukur Saad veya Sürmeli Çukuru olarak adlandırılmaktadır. Büyük ve Küçük Ağrı Dağı ve Alagöz dağının uzantısı olan diğer küçük dağların çevrelediği ovalık olan Revan Bölgesi olarak adlandırılmaktadır. Bazı kaynaklara göre Timur'un tüccarlarından Hoca Lehicani tarafından bir köy olarak kurulduğu, bazı kaynaklara göre ise XVI. Yüzyıl başlarında Şah İsmailin vezirlerinden olan Revan Kulu Han tarafından şehir haline getirildiği kaydedilmektedir. Revan Bölgesi, XV. Yüzyıl ile XIX. Yüzyıl arasında 400 yıl boyunca Türkler tarafından yönetilmiştir. Bu bölge 1828 yılına kadar demografik ve kültürel olarak Müslüman-Türk özelliklere sahip olmuştur. Bölgenin kaderi Rusya ile İran arasında yapılan savaşlar sonucunda imzalanan 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmaları sonucu bölgenin Rus egemenliğine geçmesiyle değişmiştir.Osmanlı Devleti ve İran'ın uzun yıllar savaşmaları ve aralarındaki sorunları bir türlü çözememeleri, Rusyanın bölgedeki hâkimiyet mücadelesini kolaylaştırmıştır. Rusların bu coğrafyaya hâkim olması ise Ermeni Devleti'nin ortaya çıkmasını hızlandırmıştır. Azerbaycan Türklerinin, hanlıklar halinde küçük, fakat bağımsız yaşama isteği bir araya gelip güçlü bir siyasi yapı kurmalarını engellemiş. Bu durum güçlü bir devlet olamamalarını ve Azerbaycan Türklerinin Rusya ve diğer devletler karşısında zayıf kalmalarına sebep olmuştur.Türkmençay Antlaşması'ndan (1828) sonra bölgeye giren Ruslar, burada kalıcı olabilmek için tarihi Türk bölgesi olan Revan Bölgesine yoğun olarak Ermenileri göç ettirmişlerdir. Rusların desteğini alan Ermeniler bölgenin gerçek sahibi olan Müslüman Türklerin bu kadim Türk toprağından göçe zorlamak için akıl almaz yöntemler denemişlerdir. Ermeniler bölgedeki Müslüman Türkleri etnik temizliğe uğratmışlardır. Bu süreci hızlandıran nedenlerden biri de Osmanlı Devletinin ve İranın içişlerinde sıkıntı yaşamaları ve bölge Müslümanlarına yardım edememeleridir. Bu çalışmada Revan bölgesinin XI. Yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar tarihsel süreci incelenmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Müslüman Türkler, Ruslar, Ermeniler, Demografik yapı, Kültür,Etnik temizlik.

In the historical process the vicinity of Revan (Erivan) is named as Saad Lowland or Surmeli Lowland. Revan Lowland, surrounded by The Great and Minor Ararat Mountains and other small mountains which are the extensions of Alagoz Mountain, was named by one of the veziars of Timur, Hodja Lehicani, when it was established as a village according to some sources; and according to others, it was formed as a city by Revan Kulu Khan, one of the Veziars of Shah Ishmael at the beginning of 16th century. Revan region was ruled by Turks between 15th and 19th centuries for 400 years. This region possessed the Muslim-Turk characteristics demographically and culturally until 1828. The fate of the region changed when the Russians invaded it as a result of the 1813 Gulistan and 1828 Turkmencay treaties signed after the wars between Russia and Iran.Ottoman Empire and Iran long lasting wars and their being unable to solve the problems between them eased the struggle of Russia for domination in the region. The domination of Russia in the area accelerated the emergence of an Armenian state. The will to live in a small but free way as khanates prevented Azerbaijan Turks from keeping together and having a strong political constitution. This situation caused the unability of constituting a strong state and let the Azerbaijan Turks remain weak compared to Russia and other states.Russians, having entered the region after the Turkmencay Treaty (1828), led the Armenians to migrate to the Revan region intensely in order to be permanent. Armenians, gaining the support of Russians tried incredible methods to force Muslim Turks to migrate from that ancient Turkish land. Armenians caused ethnic cleansing against Muslim Turks in the region. One of the reasons accelerating this period was Otoman Empires and Irans having trouble in internal Works and being unable to help the Muslims in the region. In this work, the historical process of Revan region from 11th century to 19th century is tried to be studied on.Key Words: Muslim Turks, Russians, Armenians, Demographical Structure, Culture,Ethnic Cleansing.