Nesturi İsyanı ve Musul sorununa etkileri

Abstract

Nesturiler, Doğu Hıristiyanlığı denilen ilk Hıristiyanlardandır. Nesturilik dinsel bir ayrımdır ve kendilerini Asuri olarak kabul etmektedirler. Yani etnik olarak Güneydoğu Bölgesi'nde tarihte kurulmuş olan Asur devletinin mirasçısı olarak görmektedirler. Nesturiler yaşadıkları coğrafi bölge nedeni ile uzun yıllardır esas olarak Kürtlerle birlikte yaşamaktadırlar. İlişkileri olumlu ya da olumsuz anlamda daha çok Kürtlerle olmuştur.Nesturiler üzerine özellikle 19. yy. ortalarına doğru misyonerlik faaliyetleri başlamıştır. Özellikle Rus, Amerika ve İngiliz misyonerler sayesinde Nesturi-Kürt ilişkileri sarsılmaya başlamıştır.Amerikan misyonerleri Nesturileri Osmanlı İmparatorluğuna karşı isyana sürüklemeleri ve İngiliz – Rusya yakınlaşması büyük çapta karmaşaya neden olmuştur. Bu arada Amerikan misyonerler İran'daki faaliyetlerini arttırarak burada bir Protestan Nesturi Cemaati meydana getirmeyi başardılar. Bu cemaat uzun bir aradan sonra İngiliz misyonerlerin etkisiyle Nesturi Patriğine büyük ilgi göstermiştir. 1898'de Urmiye'de Rus Ortodoks misyonunun kurulmasıyla İran Nesturileri kitleler halinde Rus Ortodoks Kilisesi'ne geçmeye başladılar. Nesturiler I. Dünya Savaşı'nda vatandaşı oldukları Osmanlı Devleti'ne karşı, önce Rusya'nın, sonra da İngiltere'nin saflarında çarpıştılar. 1. Dünya Savaşı öncesi Van Valisinin davetine icabet eden Nesturi Patriğinden Vali tarafından olası bir savaşta Osmanlı tarafında bulunmaları, en azından tarafsız olmaları istenmiştir. Patriğin olumlu veya olumsuz bir cevap vermeden davetten ayrılmasının akabinde tarafsızlık politikası güden öz amcasını öldürtmüştür. Savaş esnasında Rus kumandanlarla anlaşarak 10 Mayıs 1915'te Nesturi halkı için seferberlik ilan etmiştir. Böylelikle Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanma başlamıştır. Bu ayaklanma ile Van'ın Ruslar tarafından işgaline zemin hazırlayan Nesturiler bazı Kürt aşiretlerle de birleşerek Müslüman halka zarar vermiştirler. Rusların geri çekilmesiyle Nesturiler de İran'a kaçtılar ve kaçarken de geçtikleri yerleşim yerlerini yakıp yıktılar.Daha sonra İngiliz misyonerlerin etkisi altında kalan Nesturiler, Lozan Konferansı'nda alt komisyonlara havale edilen azınlıklar konusunda değinilmiş ve tekrar Türkiye'ye dönmeleri teklifi İngiliz delegeler tarafından dile getirilmiştir.İngiltere kurtulmak istediği Hıristiyan sığınmacıları 1918–1922 yılları arasında `yerleştirme` ve `hayatlarını kurtarma` politikası çerçevesinde, 20-25 bin kadarını Musul Vilayeti'nin kuzeyine ve Hakkâri'ye yerleştirmiş, geri kalanların çoğu Kürt saldırıları ve kötü hayat şartları yüzünden ölmüştür.Lozan sonrasında Musul meselesinin görüşüldüğü Haliç Konferansı'nda İngiltere, Nesturîlere yurt olarak verilmesi için Hakkâri Vilayetine ait 3.500 km² alanın Irak'a bırakılmasını istemiştir. Türkiye bu isteği, Nesturîlerin nüfus olarak azınlıkta olduğu ve Türk yönetimine karşı silahlı ayaklanmalarını göstererek reddetmiştir. Haliç Konferansı'nda Musul meselesi, taraflar arasında bir çözüme kavuşmamış ve İngiltere'nin sorunu Milletler Cemiyeti'ne taşındığı günün ertesinde, 7 Ağustos 1924'te, Hakkâri bölgesinde Hakkari Valisi kaçırılarak Nesturi İsyanı meydana gelmiştir.12 Eylül 1924'te başlayan operasyon sonucunda 24 Eylülde Nesturiler kaçmak zorunda kalmış ve 2 Ekimde operasyon sonlandırılmıştır.Ülke Musul Meselesiyle uğraşırken İngiltere bilinçli olarak Nesturileri İsyana teşvik etmiştir. 5 Haziran 1926'da Türkiye, İngiltere ve Irak Hükümetleri arasında yapılan Ankara Antlaşması ile Türkiye ve Irak arasındaki sınır küçük değişiklikler yapılmasına rağmen İngiltere'nin istediği biçimde çizilmiştir.Anahtar Kelimeler : Misyonerlik, Nesturiler, Osmanlı Devleti, Musul sorunu

Nestorians, is amongst the early Christians called Eastern Christianity . Nestorians is religious discrimination and they accept themselves as Assyrians . So in the Southeast Region, which was established in ethnically they see as the heir at the time of the Assyrian state . The geographic areas where they live because of Nestorians live with for many years , mainly Kurds . Relations have been to more Kurds in the affirmative or negative.Nestorians on the 19th began toward the mid-century missionary activities. In particular, Russian, American and British missionaries through Nestorian-Kurdish relations began to shake.American missionaries, Nestorians dragging revolt against the Ottoman Empire and the British - Russian rapprochement has caused chaos on a large scale. Meanwhile, American missionaries were able to bring about a Protestant congregation Nestorian here by increasing its activities in Iran. After a long hiatus, this community has shown great interest in the Nestorian Patriarch under the influence of the British missionaries. Iran in 1898 with the establishment of the Russian Orthodox mission in Urmia Nestorians began to move en masse to the Russian Orthodox Church. I. The Nestorians that citizens against the Ottoman Empire in World War II, before Russia, then they also fought in the ranks of the UK.Before the First World War by the Governor of the Nestorian patriarch who heeds the invitation of the Governor of Van in a possible war with the Ottoman side it has been required to be neutral at least. Following the separation policy of neutrality, to give a positive or negative response to an invitation from the Patriarch of pursuing self uncle was killed. May 10, 1915 agreement with the Russian commander during the war Nestorian declared for public mobilization. Thus began a revolt against the Ottoman Empire. This prepares the ground for the occupation of Van by the Russians with certain Kurdish tribal rebellion Nestorians united with the Muslim ring damage. With the withdrawal of Russian Nestorians were too late and destroying their settlements they fled to Iran and fled.Later, the remaining Nestorians under the influence of English missionaries, who were mentioned on minority sub-committee referred to in Lausanne Conference and British delegates were again raised by the proposal to return to Turkey.Asylum seekers Christian wants to get rid England between the years 1918-1922 `placement` and `save lives` policy within the framework of 20-25 thousand have placed the Mosul province in the north and Hakkari, died because of the many Kurdish attacks and poor living conditions of the rest.At the Horn Conference after the Lausanne Conference discuss Mosul issue with the UK, to be given as a homeland for 3,500 sq km area of the province of Hakkari Nestorians were asked to be in Iraq. Turkey this request, which is in the minority of the population rejects Nestorian and showing their armed insurrection against the Turkish government. Mosul in the estuary Conference of the parties in the wake of the return to a solution and the day of England's problem Nations moved to the League on August 7, 1924, in Hakkari Hakkari Governor kidnapped Nestorian Rebellion occurred.September 12, 1924 began operating results Nestorians were forced to flee 24 September and 2 October operation was terminated.Country dealing with the issue of Mosul Nestorians England deliberately encouraged the rebellion. Turkey in the 5th June 1926, the Government made between Britain and Iraq despite the Ankara Agreement, with minor modifications border between Turkey and Iraq have been drawn in a manner required by the UK.Key Words: Missionary, Nestorians, the Ottoman Empire, Mosul problem