Çok kriterli karar verme yöntemleri ile Türkiye` de yaşanabilecek iller sıralaması

Abstract

İnsanların, yaşam olanakları için belirlenen etkenler doğrultusunda hayat standartlarına uygun bir biçimde devam ettirme ve yaşamlarını en iyi şekilde sürdürmeleri insanların doğasındandır. İnsanlar hayatlarındaki yaşam pozisyonlarını belirli etkenlere göre değerlendirerek, düzenleyerek iyi bir yaşam sürmeyi amaçlar. Yaşamsal hayatı doğrudan etkileyen kriterlerin, insan yaşamı için iyi bir düzeyde olması gerekmektedir. İnsanlar yaşamsal faaliyetlerini bulunduğu çevre başta olmak üzere, çalışma hayatının, konut durumunun, sağlığın, eğitimin, güvenliğin, sivil katılımın, gelir ve servet durumunun, alt yapı hizmetlerine erişimin ve sosyal yaşamın tatmin edilebilir düzeyde olması gerekmektedir. Türkiye' de ki her bir ilin; konut, çalışma hayatı, gelir ve servet, sağlık, eğitim, çevre, güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim ve sosyal yaşam gibi kriterlerin kendilerine has özellikleri bulunmaktadır. İllerin belirlenmesinde bu farklı özelliklerin, hepsinin aynı anda değerlendirilmeye alınması ve analiz edilmesi gerekmektedir. Bu değerlendirme ve analiz ise çok kriterli karar verme yöntemleri ile mümkün olmaktadır.Çalışmada; Türkiye'deki illerin belirli kriterler altında yaşanabilir durumunun, çok kriterli karar verme tekniklerinden olan `ARAS`, `VIKOR` ve `TOPSIS` yöntemleri ile sıralanması amaçlanmıştır.Yaşanabilir iller sıralaması; konut, çalışma hayatı, gelir ve servet, sağlık, eğitim, çevre, güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim ve sosyal yaşam kriterlerinden oluşturulan `TUİK Yaşam Endeksi 2015` yılı verileri kullanılmıştır. Alternatif olarak ise Türkiye' deki 81 il baz alınmıştır. Türkiye İstatistik Kurumunun illerdeki yaşam endeksiyle, bireylerin ve hane halklarının yaşamını objektif ve subjektif göstergeler kullanılarak yaşam boyutları ayrımında, il düzeyinde ölçmeye ve karşılaştırmaya yönelik araştırmalar yapılmıştır. Sonuç olarak; bu çalışmada Türkiye'deki yaşanabilir iller, çok kriterli karar verme tekniklerinden olan `ARAS`, `VIKOR` ve `TOPSIS` yöntemleri ile kriterler doğrultusunda sıralanmış, sıralanan iller birbirleriyle karşılaştırılmış ve illerin bu sıralama içerisindeki yerleri belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Çok Kriterli Karar Verme, Yaşanabilir İller, VIKOR Yöntemi, ARAS Yöntemi, TOPSIS Yöntemi

It is the nature of people to continue people in accordance with the standards of life in the direction of the factors determined for their living facilities and to maintain their lives in the best way. People aim to live a good life by organizing and assessing their life position according to certain factors.Criteria that directly affect life must be at a good level for human life. It is necessary for people to have access to infrastructure, health, education, security, civil participation, income and wealth, infrastructure and social life, especially in the environment in which their vital activities are carried out.Turkey in that each province; housing, working life, income and wealth, health, education, environment, security, civic participation, access to infrastructure services and social life. In determining the provinces, these different characteristics need to be taken and analyzed to be evaluated at the same time. This evaluation and analysis is made possible with very criteria decision making methods.Study; liveability criteria in Turkey under certain conditions, which is one of multi-criteria decision techniques `ARAS`, `VIKOR` and `TOPSIS` method with the intended sequencing.List of viable illusions; `TUIK Life Index 2015` data, which is composed of housing, working life, income and wealth, health, education, environment, security, civic participation, access to infrastructure services and social life criteria were used. Alternatively Turkey's 81 cities is based. Turkey Statistical Institute with the index of living in the provinces, in the lives of individuals and households using objective and subjective indicators of life size distinction is made out research to measure and compare the provincial level.As a result; livable city in Turkey, in this study, multiple criteria within the decision-making techniques `ARAS`, `VIKOR` and `TOPSIS` methods ranked in accordance with the criteria, compared to listed provinces each other and provinces are determined place in the ranking.Keywords: Multi Criteria Decision Making, Livable Provinces, VIKOR Method, ARAS Method, TOPSIS Method