Kentsel tasarım uygulama aracı olarak kentsel tasarım rehberleri: İstanbul girişimleri üzerine bir inceleme

Abstract

Kentsel tasarım, bir kentin fiziki mekânlarının ve çevresinin şekillendirilmesini sağlayan ve bu amaçla yapılan her türlü planlama ve uygulama süreçlerini kapsayan bir eylemdir. Bu eylemin gerçekleştirilebilmesi için kamusal yatırımlardan parselasyon düzenlemelerine, gelişme kontrolünden yönlendirici plan uygulamalarına kadar çok farklı unsurlar incelenerek kentsel tasarım rehberleri hazırlanmaktadır. Bu maksatla hazırlanan kentsel tasarım rehberleri, kentsel tasarım uygulama aracı olarak dünyada etkin bir şekilde kullanılmakta olup, uygulama süreci boyunca sürekli gözden geçirilmesi ve başvurulması gereken ana unsurlardandır. Diğer taraftan, söz konusu rehberlerin başarı ile uygulanabilmesi için ilgili kentlerin il ya da ilçe belediyeleri düzeyinde etkili ve yetkili birimlerin oluşturulması da gerekmektedir. Bu bağlamda, il düzeyinde başarılı kentsel tasarım çalışmalarının gerçekleştirilebilmesinde şehrin doku ve kültürüne uygun kentsel tasarım rehberlerinin yanı sıra ilgili rehberlerin uygulanmasından sorumlu kurumsal mekanizmaların yapı ve işleyişi de önem taşımaktadır. Çalışmanın amacı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri tarafından hayata geçirilen kentsel tasarım girişimlerinin hazırlanış sürecinde gözlemlenen kurumsal yapı ve işleyişe yönelik bir değerlendirmenin yapılmasıdır. Bu doğrultuda, araştırma sorularına yanıt veren İstanbul geneli 33 ilçe belediyesinin kentsel tasarım ve kentsel tasarım rehberleri teorik çerçevede evrensel kentsel tasarım kavramına ilişkin tanım ve açıklamalar bağlamında incelemeye alınmış; söz konusu belediyelerin kentsel tasarım girişimleri kurumsal yapı ve işleyiş yönünden değerlendirilmiştir. Bu amaçla, kentsel tasarıma ilişkin genel bilgilendirmeler ışığında kentsel tasarım olgusu, tanımı, süreci ve uygulama mekanizmaları bir bütün halinde ele alınıp çalışmanın genel çerçevesi oluşturulmuştur. Araştırma kapsamında sorulara yanıt veren 33 ilçe belediyesine ait veriler değerlendirilmiş ve anlamlı bir bütün ortaya çıkarılmıştır. Bu bağlamda, İstanbul ili ölçeğindeki 33 farklı ilçe belediyesinin 16'sının Kentsel Tasarım Müdürlükleri ve benzeri fonksiyona sahip belediye birimlerini 2009 ile 2018 yılları arasında kurdukları belirlenmiştir. Bu birimlerde, memurların yanı sıra mimar ve şehir plancısı başta olmak üzere en az 16 farklı branştan uzmanların çalıştığı, birimde çalışan personel ile uzman sayı ve branşlarının belediyeden belediyeye farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Kentsel tasarım projelerinin onay, uygulama ve denetleme süreçlerinin konu olduğu alan, kapsamı vb. niteliklerine göre değişkenlik gösterdiği saptanmıştır. İstanbul bünyesinde yer alan 16 farklı belediyenin araştırmanın yapıldığı zamana kadar hiçbir kentsel tasarım projesi çalışması gerçekleştirmediği, 14 belediyenin kentsel tasarım projesi gerçekleştirdiği ve 178 proje ile Kadıköy Belediyesi'nin kentsel tasarım projeleri bakımından en önde gelen belediye olduğu belirlenmiştir. 16 ilçe belediyesinin bünyesinde Estetik Kurul'un yer aldığı, bu kurulların 2007 ile 2018 yılları arasında kurulduğu ve kurullarda görev yapan uzman sayısı ve branşları arasında belediyeler arasında önemli farklılıklar olduğu görülmüştür. Kentsel tasarım projelerinin hazırlanması ve onay süreçlerinde estetik kurul ile kentsel tasarım rehberi arasında çok yönlü ilişkinin olduğu belirlenmiş, incelenen 33 belediyeden sadece 9'unun kentsel tasarım rehberi çalışması gerçekleştirmiş olduğu tespit edilmiştir. Belediyelerin kentsel tasarım rehberi hazırlama amaçlarının uzun soluklu şehir vizyonu oluşturmak ve kent bütünlüğünü sağlamak başta olmak üzere çok sayıda hedef doğrultusunda şekillendiği gözlemlenmiştir. Belediyelerin yönetimsel yapısının kentsel tasarım rehberleri uygulamalarının gerçekleştirilebilmesi için yeterli düzeyde olduğunu ifade eden belediye sayısı 14'te kalmıştır.

Urban design is an action that enables the shaping of the physical spaces and environment of a city and covers all kinds of planning and implementation processes. In order to realize this action, urban design guides are prepared by examining many different elements from public investments to parcel arrangements, development control and guiding plan implementations. Urban design guidelines prepared for this purpose are being used effectively in the world as an urban design implementation tool and are one of the main elements that need to be constantly reviewed and consulted throughout the implementation process. On the other hand, effective and competent units should be established at the provincial or district municipalities level of the relevant cities for the successful implementation of these guidelines. In this context, in order to realize successful urban design studies at the provincial level, the structure and functioning of the institutional mechanisms responsible for the implementation of the relevant guides as well as the urban design guides appropriate to the texture and culture of the city are important. The aim of the study is to evaluate the institutional structure and functioning of the urban design initiatives implemented by the Istanbul Metropolitan Municipality and district municipalities. In this context, urban design and urban design guidelines of 33 district municipalities in Istanbul, which responded to research questions, were examined in terms of definitions and explanations regarding the concept of universal urban design in theoretical framework; urban design initiatives of these municipalities were evaluated in terms of institutional structure and functioning. For this purpose, in the light of general information about urban design, urban design phenomenon, its definition, process and application mechanisms are considered as a whole and the general framework of the study is formed. Within the scope of the research, the data of 33 district municipalities that responded to the questions were evaluated and a meaningful whole was revealed. In this context, it was determined that 16 of 33 different district municipalities in the scale of Istanbul established Urban Design Directorates and municipal units with similar functions between 2009 and 2018. In these units, in addition to the civil servants, it was found that experts from at least 16 different branches, mainly architects and city planners, the number of personnel working in the unit and their branches and branches differed from municipality to municipality. Urban design projects, approval, implementation and supervision processes of the subject area, scope and so on. It was found to vary according to the characteristics. It was determined that 16 different municipalities within Istanbul did not carry out any urban design projects until the survey was conducted, 14 municipalities carried out urban design projects and 178 projects were the leading municipalities of Kadıköy Municipality in terms of urban design projects. It was observed that the Aesthetic Council was established within the 16 district municipalities, that these councils were established between 2007 and 2018, and that there were significant differences between the municipalities and the number of experts working in the boards. In the preparation and approval process of urban design projects, it was determined that there was a multidimensional relationship between the aesthetic committee and the urban design guide. It has been observed that the objectives of municipalities to prepare urban design guidelines are shaped in line with a number of objectives, in particular to establish a long-term city vision and ensure urban integrity. The number of municipalities stating that the administrative structure of the municipalities is sufficient for the implementation of urban design guidelines remains in 14.