Tarama sözlüğü ile oğuz grubu Türk dillerinde bitki ve hayvan adlarının karşılaştırılması

Abstract

Bir dilin söz varlığı o dilin zenginliğinin önemli bir göstergesidir. Söz varlığı içerisinde o dilin konuşurlarının hayat tarzları, inançları, geçim kaynakları vb. unsurları yansıtan kelimeler bulunur. Diğer bir deyişle dil, konuşurlarının hayat tarzını yansıtan kelimeler aracılığıyla kültürü gelecek nesillere aktarır ve o dili konuşan halkın söz varlığını ortaya koyar. Tezimizde iki ana başlık altında incelediğimiz bitki ve hayvanlar da yaşamımızın her alanında daima iç içe olduğumuz varlıklardır, bu bakımdan söz varlığımızda önemli bir yer tutarlar. Bu çalışmada Tarama Sözlüğü'ndeki bitki ve hayvan adları tespit edilmiş ve Oğuz grubu Türk yazı dillerinin sözlüklerinde yer alan bitki ve hayvan adları ile karşılaştırılmıştır.Türk dilinin söz varlığını ortaya koymaya yönelik pek çok değerli çalışma yapılmıştır. Bunlardan biri de Tarama Sözlüğü'dür. Bu çalışmanın ilk aşamasında Anadolu sahasında yazılmış eserlerin söz varlığını yansıtması bakımından büyük önem taşıyan Tarama Sözlüğü'nde bulunan bitki ve hayvan adları fişlenmiştir. Bir sonraki aşamada Oğuz grubu Türk yazı dillerinin sözlüklerinde yer alan bitki ve hayvan adları taranmış, elde edilen veriler alfabetik olarak düzenlenmiştir. En son aşamada ise Tarama Sözlüğü'ndeki bitki ve hayvan adları Oğuz grubu Türk yazı dillerinin sözlüklerindeki bitki ve hayvan adları ile karşılaştırılmıştır. Çalışmada Oğuz grubu Türk dillerinde bulunan ancak Tarama Sözlüğü'nde bulunmayan bitki ve hayvan adlarına da yer verilmiştir. Oğuz grubu Türk dillerindeki bitki ve hayvan adlarını karşılaştırmalı olarak ortaya koyan çalışmamız bu alanda çalışan araştırmacılara kolaylık sağlayacak ve kaynak vazifesi görecek bir çalışmadır.Giriş bölümünde tezin amacı, kapsamı, yöntemi anlatılmış, çalışmada yararlanılan sözlükler tanıtılmış, Eski Oğuz Türkçesi ile Batı Türkçesinin bugünkü kollarını oluşturan Azerbaycan Türkçesi, Gagauz Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesi hakkında bilgi verilmiştir.Çalışmanın ikinci ve dördüncü bölümleri; Tarama Sözlüğü'nde tespit ettiğimiz bitki ve hayvan adlarının; Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagauz Türkçesi ve Türkiye Türkçesi yazı dili sözlükleriyle karşılaştırılmasını kapsar. İkinci ve dördüncü bölümler, Eski Oğuz Türkçesinde tespit ettiğimiz hayvan ve bitki adlarının Oğuz grubu Türk dillerine nasıl yansıdığını gösterir. Tarama Sözlüğü'nde tespit edilmiş olan hayvan ve bitki adlarının Sir G. Clauson'un An Etymological of Pre-Thirteenth-Century Turkish adlı etimolojik sözlüğünde aranmasından elde edilen bulgular da bu bölümde yer almıştır. Clauson'un yararlandığı kaynaklardan biri Tarama Sözlüğü olduğu için, çalışmadan elde edilen verilerin Clauson'un etimolojik sözlüğü ile karşılaştırılmasının faydalı olacağı düşünülmüştür. Çalışmanın üçüncü ve beşinci bölümlerinde Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagauz Türkçesi ve Türkiye Türkçesi yazı dili sözlüklerinde yer alıp Tarama Sözlüğü'nde olmayan hayvan ve bitki adlarına yer verilmiştir.Sonuç bölümünde, Eski Oğuz Türkçesinin söz varlığını yansıtan Tarama Sözlüğü'nden elde edilen verilerin Oğuz grubu Türk dillerinde ne ölçüde korunduğu, ne şekilde görüldüğü ve bu alandaki sayısal veriler değerlendirilmiştir. Ayrıca bitki ve hayvan adlarının Oğuz grubu Türk dilleri arasında ne ölçüde ortaklık gösterdiği üzerinde de durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Oğuz Grubu Türk Dilleri, Tarama Sözlüğü, Söz Varlığı, Bitki Adları, Hayvan Adları.

Vocabulary of a language is an important sign to richness of that language. There are words which reflect such elements as lifestyles of speakers of that language, their beliefs and sources of livelihood etc. within vocabulary. Put it differently, language hands culture down next generations through words which reflect speakers' life style (way of life) and it exhibits vocabulary of people (folk) who speak that language. Also plants and animals which we examined in our dissertation under two main headings are concepts (terms) that we are always living together in every part of our life and in this respect, they have an important place in our vocabulary. In this study, we detected plant and animal names in scanning (screening) dictionary and compared them with those which appear in dictionaries of written language of Oghuz group of Turkic languages.A lot of valuable studies were carried out for revealing vocabulary of Turkish language. One of these is Tarama Sözlüğü. In the first stage of this study, plant and animal names were tagged (carded) in Tarama Sözlüğü which is of great importance in that works which were written in Anatolia area reflect vocabulary. In the next stage, plant and animal names in dictionaries of the written language of Oghuz group of Turkic languages were scanned and data obtained were arranged in alphabetical order. In the final stage, plant and animal names in The Scanning Dictionary were compared with those in dictionaries of the written language of Oghuz group of Turkic languages. In the study, we gave a place to plant and animal names which appear in Oghuz group of Turkic languages but do not appear in The Scanning Dictionary. Our study which presented plant and animal names in Oghuz group of Turkic languages comparatively is a study that will provide researchers who are studying in this field with convenience and that will serve as a source.In the introduction chapter, we explained purpose, scope and method of the dissertation; introduced Tarama Sözlüğü; and gave information about Azerbaijani Turkish, Gagauz Turkish, Turkey Turkish and Turcoman Turkish, which constitute today's branches of Old Oghuz Turkish and West Turkish (Western Turkic language). Second and fourth chapters of the study includes comparison of plant and animal names that we detected in Tarama Sözlüğü with dictionaries of the written language of Azarbaijani Turkish, Turcoman Turkish, Gagauz Turkish and Turkey Turkish. The second chapter shows how plant and animal names that we detected in Old Oghuz Turkish have reflected on Oghuz group of Turkic languages. We also gave a place to data, obtained from searching plant and animal names which were detected in The Scanning Dictionary in etymological dictionary titled An Etymological of Pre-Thirteenth-Century Turkish by Sir G. Clauson. Since one of the sources that Clauson benefited from was the Tarama Sözlüğü, it was thought that it would be useful to compare the data obtained from the study with Clauson's Etymological dictionary. In the third and fifth chapters of the study, we gave a place to plant and animal names which appear in Azarbaijani Turkish, Turcoman Turkish, Gagauz Turkish and Turkey Turkish, but do not appear in Tarama Sözlüğü.In the final chapter, we evaluated to what extent data, obtained from Tarama Sözlüğü which reflect vocabulary of Old Oghuz Turkish, have been preserved in Oghuz group of Turkic languages; how they were seen; and digital data in this field. It is also emphasized to what extend the names of plants and animals are shared between the Oghuz group Turkish languages. Keywords: Oghuz Group of Turkic Languages, Surveying Dictionary, Vocabulary, Plant Names, Animal Names.