I. meşrutiyet`ten Mondros Mütarekesi`ne kadar Adana (1876-1918)

Abstract

Bu çalışmanın amacı; Meşrutiyet Dönemi'nde (1876-1918) demografik, sosyal ve ekonomik yönden çok dinamik yapıya sahip olan Adana sancağını bir bütün olarak ele almaktır. Adana'da, Meşrutiyet Dönemi'nde idari sınırlarda değişmeler meydana gelmiş, Cebel-i Bereket adıyla yeni bir sancak teşkil edilirken; Muhacirin, nahiye statüsünden çıkarılarak kazaya dönüştürülmüş; Tarsus ve Mersin, Adana sancağından ayrılmış; kentteki idari ve hukuki yapıda bazı aksamalar görülmüştür. Valiler, şehrin ekonomik ve sosyal yönde gelişimi için çeşitli faaliyetlerde bulunmuşlardır. Adana'nın demografik yapısı, Osmanlı Devleti'nin kaybettiği topraklardan gelen muhacirlerle önemli ölçüde değişmiş, nüfus oranı göçlerin de etkisiyle artmıştır. 1909 yılındaki Adana Olayları ve 1915 yılındaki zorunlu göç dolayısıyla şehrin gayrimüslim nüfusunda önemli oranda azalma olduğu tespit edilmiştir. Şehirde sosyal barışının bozulma süreci, toplumsal çatışma, çatışma sonrasında yaşananlar ve Ermeni zorunlu göçü gibi sorunlar Adana ekonomik ve sosyal hayatı üzerinde olumsuz etkiler bırakmıştır. Modern eğitim kurumlarının artması, misyonerlerin sağlık ve eğitim alanlarında faaliyet göstererek gayrimüslimler üzerinde nüfuz elde etme çabaları görülmüştür. Adana'da kolera, sıtma ve frengi hastalıkları ile mücadele yöntemleri ve şehirde sağlığı önemli ölçüde tehdit eden su taşkınlarına çare arama çabaları; ulaşımda kara ve demiryollarının faaliyete geçmesinin şehrin ekonomik hayatına katkıları; Meşrutiyet'le birlikte ortaya çıkan basın hayatındaki canlılık modernleşme çabaları olarak değerlendirilmelidir. Ayrıca Pamuk ziraatından kaynaklı ticari ve sınai canlılık; yine aynı nedenle işçilerin Adana sancağında meydana getirdiği işgücü yoğunluğu ve bunlardan kaynaklı sorunlar vardır. Ticari hayatta ve tarım sektöründe Avrupa ile olan ilişkilerde modern tarım aletleri ithalatı ve pamuk ihracatı ön plana çıkmıştır. Adana, sanayisi gelişme gösteren çok az sayıdaki Anadolu kentinden biri olmuştur.Anahtar Kelimeler: Muhacirler, Adana Olayları, Misyonerler, Ermeniler, Pamuk.

The purpose of this study is; in the period of the Constitutional Monarchy (1876-1918), the sanjak of Adana, which has a very dynamic structure in the demographic, social and economic direction, to treat as a whole.In Adana, during the Constitutional Period, changes took place in the administrative borders and a new flag was formed in the name of Cebel-i Bereket; Muhacirin was removed from the status of the township and converted into a district; Tarsus and Mersin were separated from the sanjak of Adana; it had been seen some hitches in the administrative and legal structure in the city. The governors had carried out various activities for the economic and social development of the city. The demographic structure of Adana had changed significantly with the emigrants coming from the lands lost by the Ottoman Empire, and the population ratio had increased with the effect of immigration. It was identified that the city had a significant decrease in the non-Muslim population due to the Adana Incidents in 1909 and forced migration in 1915. The process of deterioration of social peace in the city, social conflict, those which were lived after the conflict and the problems such as Armenian forced migration had adversely affected the economic and social life of Adana. The increase of modern educational institutions, missionary efforts to penetrate non-Muslims by operating in the field of health and education had been seen. Methods of fighting cholera, malaria and syphilis diseases in Adana and efforts to find a solution to floods that threaten health in the city; in transportation, the contributions of operating of land and railways to the economic life of the city; the vitality of the media life that emerged with the Constitutional Monarchy should be regarded as efforts to modernize. Also, commercial and industrial vitality originating from cotton farming; and for the same reason, the labor force brought by the workers to the sanjak of Adana, and there are problems arising therefrom. In the commercial life and agricultural sector, in relation to Europe imports of modern agricultural tools and cotton exports have been at the forefront. Adana has become one of the few Anatolian cities where their industries have shown progress. Keywords: Migrants, Adana Incidents, Missionaries, Armenians, Cotton.