Ebu Hâtim er-Râzi`nin Kitâbu`z-Zîne fi`l-Kelimâti`l-İslâmiyyeti`l-Arabiyye adlı eserinin tercüme ve tahlili

Abstract

İslam Mezhepler Tarihçiliğinde en önemli hususlardan biri, herhangi birmezhebin ya da bir düşünce ekolünün muarızı olan bir başka mezhep hakkında hangitasnifler ve kavramsallaştırmalar yoluyla `ötekileştirdiğini` araştırmaktır. Tezimizekonu olan metin Fâtımîler döneminin önde gelen dâîlerinden Ebû Hâtim Ahmed b.Hamdân b. Ahmed er-Râzî'nin Kitâbü'z-Zîne Fi Kelimat-il İslamiyyti'l-Arabiyyeisimli eseridir. Zaman içerisinde Yeni Eflatuncu felsefenin etkisinde kalan Fâtımîdüşünce sisteminin ilk dönem müelliflerinden olan Ebû Hâtim Ahmet b. Hamdan b.Ahmet er-Râzî el Versinânî (ö. 322/933-34) Fâtımî düşünce sisteminin özellikle deİsmâîliyye mezhebinin doktrinlerini sistematik hale getiren Rey, İsfahan, Taberistan,Deylem gibi bölgelerin en büyük dâîlerinden biridir. Bununla birlikte hayatıhakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Bu durum Bâtınîlerin gizlilik prensibindende kaynaklanmış olabilir. Gerek Müslüman araştırmacıların gerekse Madelung,Lewinstein gibi önde gelen batılı Mezhepler Tarihi araştırmacılarının dikkatiniçekmiş olan Kitabü'z-Zine, Şîa'nın İsmâiliyye ya da bir diğer adıyla Bâtıniyye altkoluna mensup bir âlim olan müellifin hem Şîa'ya hem de Şiî olmayan mezheplerenasıl baktığını göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca eser mezheplerle ilgiliansiklopedik sözlük olması yönüyle de diğer bilinen makalat eserlerindenayrılmaktadır. Ebû Hâtim er-Râzî'nin, mezheplerin tasnifinde çok önemli bir kriterolan 73 fırka hadisine yaklaşımı da eseri özgün kılan hususlardan biridir. Tezimizde,eserin tercümesinin yanında yapısal tahlili de yapılmaya çalışılmıştır. Özellikle 73VIIfırka hadisine farklı yaklaşımı, mezhepleri tasnifi, mezhepler hakkında verdiği özgünbilgiler diğer mezhepler tarihi eserleriyle karşılaştırılmıştır.Anahtar Kelimeler: Şîa, İsmâiliyye, Fâtımîler, Ebu Hatim er-Razi, Kitabü'z-Zine.

One of the main characteristics of Islamic heresiography is to analyse theheresiographers' portrayal of the opponents as `the other` by using variousconceptualizations and classifications. The subject of our thesis is theheresiographical work of leading Fâtimîd dâî Abû Hâtim Ahmad b. Hamdân b.Ahmad al-Râzî'nin Kitâb al-Zîna fi Kalimat-il İslamiyyati'l-Arabiyya. Abû HâtimAhmad b. Hamdan b. Ahmad al-Râzî al-Warsinânî (ö. 322/933-34) is one of theleading scholars of Fâtimîd Period, who contributed to the systematization of Fâtimîdideology in that period in the regions like Ray, Isfahan, Tabaristan and Dailam.However, there is only scant knowledge about his life. This may be related toBâtınîs' secret organisation. Kitab al-zîna, which has taken the attention of bothmuslim scholars and leading western scholars of Islamic Heresiography like W.Madelung and K. Lewisntein, is significant in that it gives us information about howa Shi'i author belonging to a Bâtınîyya/Ismailiyya, one of the main Shi'i sub-groups,depicts the Shi'ite and non-Shi'ite sects. On the other hand, being an encyclopedicwork, Kitab al-zîna is unique in terms of its scructure and differs from other maqalatworks. Abû Hâtim al-Râzî's Kitâb al-Zîna is also unique in its handling of 73 sectshadith. In our study, in addition to its translation into Turkish, we tried to compare itwith the other heresiography works and structurally analyse it.Key Words: Shi'a, Ismailiyya, Fâtımîds, Abu Khatim al-Razi, Kitâb al-Zina