Mehmed Emirî Çelebi`nin hayatı, edebî kişiliği ve divânçesi (inceleme-metin)

Abstract

17. yy. klasik Türk edebiyatında Nâbî ve Nef'î gibi üslup sahibi güçlü şairler yetişmiş olmakla birlikte devir üslubuna bağlı kalarak şiir söyleyen divan edebiyatı temsilcisi yüzlerce şair yetişmiştir. Bu şairlerden birisi de Diyarbakırlı Mehmed Emirî Çelebi Efendi'dir. Diyarbakır'da kendi döneminin önde gelen tüccarlarından olan Mehmed Emirî Çelebi, sanatla uğraşmakla yetinmemiş sanatçılara da maddi ve manevi yönden destek olmuştur. Bazı şiir mecmualarında şiirleri yer alan Mehmed Emirî Çelebi'nin manzumeleri Ali Emiri tarafından bir Divânçe halinde toplanmıştır. Bu Divânçe Millet Kütüphanesi Ali Emirî Yazma Eserler Bölümünde AEmnz 40 numara ile kayıtlı olup 43 varaktan oluşmaktadır.Üç bölüm halinde hazırlanan bu tez çalışmasının birinci bölümünde tezkirelerden ve Divânçe'den hareketle Mehmed Emirî Çelebi'nin hayatı ve edebî kişiliği ile ilgili bilgilerin ortaya konması amaçlanmıştır. Şairin edebî kişiliğinin anlatıldığı bölümde şairin mahlası, şöhreti, şair ile ilgili tezkirecilerin tespit ve değerlendirmeleri, manzumelerinde kullandığı edebî sanatlar, deyim ve atasözleri, nazireleri ve kendi gazellerine yazılan nazirelere yer verilmiştir. İkinci bölümde inceleme başlığı altında Divânçe'de hangi nazım şekillerine yer verildiği, daha çok hangi aruz kalıplarının kullanıldığı ve aruzun hangi kusurlarına yer verildiği hususlarına değinilmiştir. Ayrıca manzumelerin içeriği aşk, nasihat, sosyal hayat ve gelenek alt başlıkları altında örnek beyitler verilerek hazırlanmıştır. Üçüncü bölümde ise şairin tek yazma nüshası elimizde bulunan Divânçe'sinin çevriyazılı metni şiir mecmualarında yer alan manzumelerle karşılaştırılarak hazırlanmıştır. Bu çalışmayla Mehmed Emirî Çelebi Efendi'ye ait Divânçe'nin ilim dünyasının istifadesine sunulması amaçlanmıştır. Mehmed Emirî Çelebi Efendi Divân şiirinin merkezi sayılan İstanbul'dan kilometrelerce uzaklıktaki Diyarbakır'da önemli bir edebî mahfil oluşturmuştur. Urfalı Yusuf Nâbî'nin de dahil olduğu bu edebî mahfilde onlarca şair yetişmiştir. Anahtar Sözcükler: Mehmed Emirî Çelebi, Çevriyazı, Diyarbakır

In the 17th century classical Turkish literature, powerful poets who have a style like Nabi and Nefi have been raised in addition to hundreds of poets of Divan literature in poetry who grew up in accordance with the period have been raised. One of these poets is the Master Mehmet Emirî Çelebi who is from Diyarbakır. Mehmet Emiri Çelebi who is one of the prominent merchont in his own time not only dealed with art but also gave moral and material support in Diyarbakır. Mehmet Emiri Çelebi's poet look a part in some poetry magazhes and they were complied by Ali Emiri in Divançe. This Divançe is registered under the name of AEMnz 40 in the part of Ali Emiri written Works and it is also compose of 43 pages.İn this thesis study which is prepared in three chapter, our purpose is to reveal Mehmet Emiri Çelebi's life and his literary identity with the help of Divançe and his biograpy at the first chapter. The cetion in which poet's literary identity mentioned includes poet's nick name, fame, biographer's judgments and evaluations, literary arts used im his poetry, idioms and proverbs, poetry slams and slams written to his own poems. İn The second chapter, under the title of research, which poetry type is used in Divançe mostly which prosody form is used and which defects of prosody is mentioned. Besides poems contents were classified under the title of love, social life, advice, tradition. İn the third chapter, Divançe translation which is poet's only hand writing was prepared by comparing with poets found poetry magazines The aim of this study is to present the Divânçe of Mehmed Emirî Çelebi to the benefit of the scientific world. Mehmet Emirî Çelebi has created an important literary poem in Diyarbakır, miles away from İstanbul, which is considered the center of Divan poetry. In this literary area which includes Yusuf Nabi from Diyarbakır, dozens of poets have been raised.Key Words: Master Mehmet Emiri Çelebi, Transcription, Diyarbakır