Kara-Koyunlu Devleti`nin askerî teşkilâtı

Abstract

Kara-Koyunlular bir asırdan fazla Anadolu'nun doğusu ve İran'ın batısında Türkiye Selçukluları ve Moğolların devlet yönetim prensiplerine uygun olarak hüküm sürmüştür (1380-1469). Türkiye Selçuklu ve İlhanlı devletlerinin teşkilât tecrübesi üzerine devletlerini teşkil etmişlerdir. Öncüllerinden aldıkları devlet geleneğini geliştirerek tarih sahnesinde kalmaya çalışmışlardır.Bu tez çalışmasında Kara-Koyunlu Devleti'nin ilk hükümdarı Bayram Hoca döneminden (ö.1380) son hükümdar Hasan Ali dönemine (ö.1469) kadar askerî teşkilatın oluşumu, gelişimi ve sükûtu üzerinde durulacaktır. Askerî teşkilatın geçirdiği evreler Farsça, Arapça, gayrimüslim vakayinameler ve tetkik eserlerin verdiği bilgiler nispetinde derinlemesine irdelenmeye çalışılmıştır.Kara-Koyunlu askerî gücü genel olarak yarı-göçebe Türkmen aşiretlerden oluşmaktaydı. Bunun yanında orduda daimi olarak görev alan nökerler de bulunmaktaydı. Ordu Türk-Moğol teşkilatının tesiri ile on binlik, binlik, yüzlük ve onluk sisteme göre tanzim edilmişti. Savaşta ordunun düzeni Türk-Moğol askerî geleneğinin tezahürünü yansıtmaktaydı. Türk-Moğol etkisi ordunun birçok alanında görülmekteydi.Kara-Koyunlu askerî yapısı genel olarak Ortaçağ Türk-Moğol askerî yapısının devamı niteliğindeydi. Bu yapının Safevi Devleti'ne kadar taşınması Kara-Koyunlular vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Safevi Devleti ilk yıllarında Kara-Koyunlu askerî yapısı üzerine devletini tesis etmiştir.Diğer Türk-Moğol devletlerinde olduğu gibi, Kara-Koyunlular'da da askeri teşkilât; insan unsuru, askerî divanlar, ordunun sefer öncesi yaptığı hazırlıklar, ordunun savaş düzeni, taktik ve strateji, savaş hukuku, ordunun gelir kaynağı, ordunun teçhizatı ve silahları, orduda kullanılan hayvanlar ve ordunun mehter takımı gibi unsurlardan oluşmaktaydı. Bu söz ettiğimiz unsurlardan biri olan ordunun gelir kaynağı Yakın Doğu'da eskiden beri kullanılan iktâ' sistemine dayanmaktaydı fakat iktâ' ıstılâhı KaraKoyunlular döneminde suyurgal ve tiyûl ıstılahına dönüşmüştür. Kara-Koyunlu askerî teşkilât yapısında başka dikkat çeken nokta ise, kaynakların ordunun kullandığı savaş araç gereçlerinden az bahsetmesi olmuştur.Anahtar Kelimeler: Kara-Koyunlular, Askerî Teşkilat, Suyurgal, Tiyûl, Nöker

The Qara-Qoyunlus are reigned in accordance with the Mongols' and Anatolian (Turkey) Seljuk Sultanetes' principles of state management more than a century in east of Anatolia and west of Iran (1380-1469). They constituted Qara-Qoyunlu state in compliance with the state organization of Ilkhanid Empires and Anatolian Seljuk Sultanetes. Qara- Qoyunlus tried to stay on the stage of history by developing the state tradition from their ancestry.In the thesis, it will be emphasized that the formation, development and stability of the Qara-Qoyunlu state military organization from the period of Bayram Hodja (d.1380) to the last ruler Hasan Ali (d.1469). The phases of the military organization have been studied based on information provided by Persian, Arabic, non-Muslim chronicles and investigated works thoroughly.The military power of Qara-Qoyunlu generally consisted of semi-nomad Turkmen tribes. In addition to this, there were also constant nöker soldiers in the army. The army had been issued based on the decimal system of ten thousand, one thousand, hundred and decade, on the influence of the Turkish-Mongol military organization. The battle of the army reflected the appearing of the Turkish-Mongolian military tradition in the war. There were the Turkish-Mongolian influence in many fields of the army.The military structure of Qara-Qoyunlu was generally continuation of the medieval Turkish-Mongolian military structure. The military structure was transferred to Safavid State through the Qara-Qoyunlus. Safavid State established its state on QaraQoyunlu military construction in the early years.Military organization in Qara-Qoyunlu, as in other Turkish-Mongolian states, consisted of manpower, military divisions, the army's preparations before the campaign, the army's combat order, tactics and strategy, the law of war, the army's source of income, the army's equipment and weapons, the animals used in the army, and the army's mehter team. We mentioned that one of the factors was the source of income of army based on the iqta' which has been used in the Near East for a long time, but the iqta' term turned into a soyūrgḫāl and tiyul reform in the period of Qara-Qoyunlus. Another striking point in the structure of the Qara-Qoyunlu military organization was that the sources rarely mentioned the war equipment used by the army.Keywords: Qara-Qoyunlus, Military Organization, Soyūrgḫāl, Tiyul, Nöker