İmamiyye Şia`sında ulema-siyaset ilişkisi (1905-1979)

Abstract

Şiâ, siyasi itikadî bir fırka olduğu için Şiî din adamlarının siyasete meylettiği tarihte zaman zaman görülmüştür. Şiî din adamları, devlet yönetme yetkisinin ilk başta Hz. Peygamberin hakkı olduğunu onun yokluğunda ise, Ehli-i Beyt'ten geldiği kabul edilen On İki İmam'ın hakkı olduğuna inanmaktadır. On İkinci İmam'ın kaybolması ile İmamet Nazariyesi'nde boşluk oluşmuştur. Bu boşluğu doldurmaya çalışıp siyasal alanda söz sahibi olmak isteyen ulema, Meşrutiyet Hareketinde (1906-1909) sınırlı da olsa bir takım başarılar elde etmiştir. Ancak Şah Rıza'nın (1921-1941) baskı yapması sonucu ulema asıl hedefi olan devleti yönetme isteğini dillendirememiştir. Şah Rıza'dan sonra oğlu Şah Muhammed Rıza (1941-1979) döneminde ise baskının azalması ve ulemanın ekonomik olarak güçlenmesi sonucu ulema devleti yönetme arzusunu açıkça dillendirmiştir. Şah Muhammed Rıza ve ulema arasında gerçekleşen kanlı mücadele sonucunda ulema galip gelmiştir. Böylece İran Devrimi gerçekleşmiştir. Humeynî saltanat rejimini yıkıp yerine İran İslam Cumhuriyetini kurmuştur.Bu çalışmada İran'da Meşrutiyet Hareketi (1906-1909) ile başlayan İran Devrimi (1979) ile sonuçlanan süreçte ulema siyaset ilişkileri ortaya konulmuştur.

Since Shia is a political and doctrinal sect, it has been seen from time to time that the Shia ulama tend to participate in politics. Shia ulama believe that state governor's authorities deserve of Hz. Mohammad at first and that in his absence, the authorities right of the Twelve Imams who are accepted as coming from the Ahl al-Bayt. With the disappearance of the twelfth Imam, a gap has emerged in the Imamet theory. In trying to fill this gap and want to have a say in the political arena, the ulama achieved a number of successes in the Constitutional Movement (1906-1909). However, the result of Shah Rıza's (1921-1941) oppression, the ulama could not express his desire to rule the state, which is their ultimate goal. In the period of Shah Riza's son, Shah Mohammad Riza (1941-1979), after Shah Riza, the ulama have clearly expressed the desire to govern the state as a result of the decrease in the pressure and the economic strengthening of the ulama. As a result of the bloody struggle between Shah Muhammad Riza and ulama, the ulama prevailed. Thus the Iranian Revolution was realized. Khomeini demolished the sultanete regime and established the Islamic Republic of Iran instead.In this study, the relationship between the ulama and the politics has revealed in the process that started with the Constitutional Movement (1906-1909) and resulted in the Iranian Revolution (1979), in Iran.