GAP alanında farklı yöntemlere göre hesaplanan referans bitki su tüketimi değerlerinin gidiş analizi

Abstract

Bu çalısma ile Güneydogu Anadolu Projesi (GAP) alanındaki dokuz meteorolojiistasyonundan (Adıyaman, Gaziantep, Birecik, Sanlıurfa, Diyarbakır, Siverek, Cizre, Mardin,Siirt) alınan uzun yıllık aylık verilerle (sıcaklık, nem, solar radyasyon, rüzgar hızı,güneslenme süresi, buharlasma) referans bitki su tüketim (ETo) degerlerinin hesaplanarak EToserilerindeki olası gidis bileseninin arastırılması amaçlanmıstır. ETo degerlerininhesaplanması için 13 farklı yöntem (ASCE Penman- Monteith, PM; FAO 56 Penman-Monteith, PM56; 1996 Kimberly Penman, KP96; 1963 Penman Orijinal, PO63; FAO 24Düzeltilmis Penman, CP24; FAO Penman, FAOP; FAO 24 Radyasyon, FAOR; FAO 24Blaney-Criddle, BC24; FAO 24 Kap Buharlasma, PE24; Hargreaves ve Samani, HS85;Priestley- Taylor, PT72; Makkink, MA57; Turc, TU61) kullanılmıstır. Ayrıca, hesaplananETo degerlerindeki olası gidis bileseninin varlıgı Ardısık Mann-Kendall testi ile analizedilmistir. Elde edilen bulgular; analiz süresinin ilk ve son on yıllık dönemlerininortalamalarına göre, en fazla artıs 3.74 mm gün-1 (%36) olarak CP24 yöntemi ile temmuzayında Diyarbakır istasyonunda saptanmıstır. Aynı dönemde en fazla azalma ise, 2.35 mmgün-1 (% 26) olarak Gaziantep istasyonunda belirlenmistir. Yöntemler arasında en yüksek ETodegerini temmuz ayında 12.11 mm gün-1 ile BC24 yöntemi, aynı ayda en düsük deger ise 3.86mm gün-1 ile Adıyaman istasyonunda belirlenmistir. Gidis analiz sonuçlarına göre ise;Sanlıurfa, Diyarbakır, Mardin illerinde ETo degerlerinde artan yönde önemli egilimler tespitedilmistir. Adıyaman, Gaziantep, Siirt, Birecik, Cizre ve Siverek'te ise ETo degerlerindeönemli azalma egilimleri belirlenmistir. Yöntemler kendi aralarında degerlendirildiginde; PM,PM56, KP96, PO63, CP24, FAOP, FAOR, BC24 yöntemlerinin genellikle bölge için ortaksonuçlar verdigi görülmüstür. PE24, HS85, PT72, MA57 ve TU61 yöntemlerinin isegenellikle artan yönde olmak üzere farklı sonuçlar verdigi görülmüstür. ETo degerlerindekigidis egilimini, meteorolojik parametrelerin küresel ısınma ve/veya bölgesel bazdasehirlesme, sulama ve nufüs artısı gibi nedenlerin tetikledigi söylenebilir. GAP sulamalarınınönemli bir kısmının bulundugu güney ovalarındaki (Harran ve Mardin-Ceylanpınar) EToartısları gelecekte sulama suyu ihtiyacını artıracaktır.

This study was conducted to calculate and determine likely trend components of referencecrop water (ETo) values utilizing monthly long term weather data (temperature, humidity,solar radiation, wind speed, sunshine duration and evaporation) from nine meteorologicalstations (Adıyaman, Gaziantep, Birecik, Sanlıurfa, Diyarbakır, Siverek, Cizre, Mardin, Siirt)located in the Southeastern Anatolian Project (GAP) area of Turkey. In this purpose, 13different ETo methods (ASCE Penman- Monteith, PM; FAO 56 Penman- Monteith, PM56;1996 Kimberly Penman, KP96; 1963 Penman Orijinal, PO63; FAO 24 Corrected Penman,CP24; FAO Penman, FAOP; FAO 24 Radyasyon, FAOR; FAO 24 Blaney-Criddle, BC24;FAO 24 Pan evaporation, PE24; Hargreaves ve Samani, HS85; Priestley- Taylor, PT72;Makkink, MA57; Turc, TU61) were utilized. Sequential Mann-Kendall trend test wasemployed to find out likely trend for the region. Results showed that considering first and lastdecades averages, the highest increase occurred at Diyarbakır station in July with CP24 modelas 3.74 mm day-1 (36%). In the same period, the highest reduction occurred in June atGaziantep as 2.35 mm day-1 (26%). Considering all ETo models, BC24 model indicated thehighest value in June at Diyarbakır station as 12.11 mm day-1 and in the same month thelowest value occurred as 3.86 mm day-1 at Adıyaman station. Trend analyses results showedthat Sanlıurfa, Diyarbakır, Mardin stations had significantly increased ETo values. On theother hand, Adıyaman, Gaziantep, Siirt, Birecik, Cizre and Siverek stations indicated asignificant decreasing trend in ETo values. When models were compared, PM, PM56, KP96,PO63, CP24, FAOP, FAOR, BC24 gave similar results for the region. However, PE24, HS85,PT72, MA57 and TU61 models indicated different changes trends with different magnitude.Trends in ETo values were attributed to global warming and/or urbanization in the region,irrigation and increase in population. Results indicated that considerable parts of irrigatedplains located in south of the GAP area (Harran and Ceylanpınar Plains) will probably havehigher ETo values, therefore will need more irrigation water compared with the currentconsumption.