Exlibris sanatında anlatım dili ve paylaşım

Abstract

Exlibris, bir kitap ya da el yazmasının belirli bir kişi veya bir kurumla ilişkisini ya da sahipliğini göstermeyi amaçlayıp kullanılan bir `iz` ya da `işaret`tir. Bir exlibrisin birincil amacı ve işlevi, sosyal, sanatsal, edebi, tarihsel veya sahip olabileceği başka rollerden bağımsız olarak kitap ve sahibi arasındaki bağlantıyı tanımlamasıdır.Bilinen en eski exlibris, M.Ö. 1500'lere tarihlenen 6×4×0,5 cm ölçülerindeki Eski Mısır'ın 18. Hanedanlığı III. Amenhotep dönemine ait olan küçük bir kil tablettir. 15. Yüzyıla gelindiğinde ise Almanya'nın güneyindeki Buxheim kasabasında bulunan bir Şartröz manastırı kütüphanesinde Batı dünyasının ilk exlibrisleri ortaya çıkmıştır.Exlibrisler 17. yüzyıla kadar Almanya'da etkin olmuş ve özellikle de aile armaları tema olarak kullanılarak çeşitli sanatçılar tarafından üretilmiştir. 18. yüzyıla gelindiğinde Almanya ve Fransa'nın önde gelen süslemecileri Rokoko tarzı exlibrisler yapmışlardır. 19. yüzyılda exlibris pazarı genişlemiştir. Bu yüzyılın yaratmış olduğu ortam resimli exlibrislerin ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır.19. yüzyılın sonuna doğru exlibrisin tarihine ve exlibris koleksiyonculuğuna yönelik ilgi artmıştır. Avrupa ve Amerika'da exlibris toplulukları oluşmaya başlarken, hem eski hem de çağdaş exlibrislerle ilgili bilgiler içeren çeşitli dergiler yayınlanmaya başlanmıştır. 1970'lere gelindiğinde ise yüksek kalitede sanatçı tasarımı exlibrislerde yeniden bir canlanma başlamıştır. Bu durum 1972'de İngiltere'de Exlibris Derneği'nin kuruluşunu sağlamış ve derneğin katkılarıyla `Exlibris Dergisi` (1983) ve `Uluslararası Exlibris` (1994) adlı iki derginin yayını başlamıştır.İşlevi doğrultusunda kitap sahibinin kimliğini açıkça ifade etmesi gerektiği ve eserin sahibiyle mülkiyet bağını göstermesi açısından exlibrisin en önemli öğesi daima yazı olmuştur. Exlibristen yazı çıkarıldığında gerçek işlevinin de kaybolduğu bir gerçektir.Exlibrisin, kültürel bir paylaşım olarak etkinliğinin artması ve yaygınlaşması için son yıllarda sayıları her geçen gün artan kongreler, sergiler, yarışmalar düzenlenmekte ve koleksiyonculuk yoluyla koruma altına alınmaktadır. Her yıl düzenlenen bu uluslararası kongrelerde sanatçılar, koleksiyoncular ve diğer meraklılar buluşurken müzelerce exlibrisler toplanıp korunarak gelecekleri garanti altına alınmakta, yeni kuşakların bu kültürel ve sanatsal birikimden yararlanmaları sağlanmaktadır.Anahtar Kelimeler: Exlibris, kitap, el yazması, baskı teknikleri

A bookplate is a `mark` or `sign` of ownership intended or used to indicate the affiliation of a book or manuscript to a particular person(s) or institution. The primary purpose or function of an ex-libris is to identify affiliation independently of any larger social, artistic, literary, historical, or other role that it may perform.The oldest known bookplate is a small clay tablet dated to 1500 BC with the dimensions of 6×4×0.5 cm belongs to the Amenhotep III period of the 18th Dynasty of Ancient Egypt. Western world's first bookplates has emerged in a Carthusian monastery library in Buxheim, a town located in the south of Germany, in the 15th century.Bookplates until the 17th century has been popular in Germany and they were designed by various artists with the theme of the coat of arms. By the 18th century, leading German and French ornament artists designed Rococo-style bookplates. Bookplate market has expanded in the 19th century and this has contributed to the emerge of the pictorial bookplates.Interest in the history of bookplates and building large bookplate collections has increased towards the end of 19th century. Bookplate communities emerged in Europe and America and magazines began to be published including both old and contemporary information about bookplates.In the 1970's, revival of the high quality artist design bookplates began. This revival has brought the founding of The Bookplate Society in UK in 1972 which led to publishing of the magazines, Bookplate Magazine (1983) and International Bookplate (1994).In accordance with its function, it should state clearly the identity of the book owner, the most important element of a bookplate was always writing. Actual function of a bookplate would be lost if writing is removed from its body.Bookplate, as a cultural sharing, by congresses, exhibitions, competitions and collections, more and more widespread activity is strengthened and increased production.As artists, collectors and other enthusiasts gather in the annual international congresses, bookplates collected by the museums are guaranteed to reach to the future, which would provide future generations a heritage with cultural and artistic benefits.Keywords: Bookplate, books, manuscript, printing techni