İstanbul`da su mimarisi ve şadırvanlar

Abstract

Su, hayat için en önemli maddedir. Eski çağlarda insanlar sudan en kolay bir şekilde yararlanmak için su kenarlarına yerleşmişlerdir. İnsanlar suyu içmek ve temizlenmek gibi ihtiyaçlarını karşılayabilmek için su kaynaklarından çeşitli yöntemlerle ve çeşitli yapılar yaparak yaşadıkları alanlara ulaştırmayı başarmışlar, su ihtiyaçlarını gidermişlerdir. Gün geçtikçe ihtiyacın karşılanmasından da öte, suyun sesiyle görsel etkisinden, insan psikolojisine sağladığı faydadan ötürü çok farklı su yapıları yapmışlardır. Su, kimi dinlerce kutsal sayılmış, her millet için sosyal, kültürel, psikolojik ve dini açıdan önem arz etmiştir. Asya ile Avrupa kıtalarının birleştiği noktada bulunan, su güzeli İstanbul'da su sorunu her dönem yaşanmış; su kaynaklarının bulunmasına rağmen suyun yaşama alanlarına getirilmesi ve dağıtılması konusunda sıkıntılar oluşmuştur. Bu problemin aşılması adına Roma- Bizans ve Osmanlı dönemlerinde çok çeşitli su yapıları yapılmıştır. Roma-Bizans döneminde suyun kaynağından kullanım alanına getirilmesi ve dağıtımı isale hatları, su kanalları, maksemler ve su kemerleri ile olmuştur. Bu dönemde kapalı ve açık sarnıçlar yapılarak su depolanmış, su ihtiyacı giderilmiştir. Roma- Bizans döneminde anıtsal, heykellerle süslü, genellikle mermer çeşmelere de rastlanır. Bu dönem için en önemli su yapıları, yıkanma işlevlerinden de öte günlük yaşamın bir parçası haline gelen hamamlardır. Osmanlı döneminde eski su yolları, kemerler tamir ettirilmiş, su sistemi daha kapsamlı ve daha iyi bir şekilde ele alınarak yeni isale hatları, bentler, maksemler, su kemerleri ve köprüler inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde su yapılarının yapılma sebebi, insanların su ihtiyacını karşılamanın yanı sıra İslam dininin suya verdiği önemle ilgilidir. İslam dinine göre susayan birinin su ihtiyacını gidermek en büyük ibadet sayılmıştır. Bu dönemde çok sayıda hayır amaçlı çeşmeler, sebiller, şadırvanlar yapılmıştır. Ayrıca, su sesinin insanı dinlendirmesi, rahatlatması nedeniyle de iç ve dış mekanlarda havuzlara, selsebillere rastlanır. Yine hamamlar sosyal açıdan önemleri ile su mimarisinin en önemli yapıları arasındadır.Osmanlı su mimarisinin en önemli yapılarından biri şadırvanlardır. Şadırvan Farsça (şad: çok) ve (revan: akar) sözlerinden meydana gelmiştir. Şadırvan; suyun depolandığı su haznesi, haznenin içinde bir su çanağı, suya ulaşmamızı sağlayan musluklar, abdest almak veya sudan yararlanmak üzere oturulan oturak taşları, kirli suyun giderildiği bir yalaktan oluşur. Kimi zaman bir kubbe gibi mimari elemanla üstü örtülü, kimi zaman ise üzeri açık olmaktadır. Suyun dış etkenlere karşı korunması açısından üzeri genellikle şebeke ve kafeslerle kapatılmakta, korunmaktadır. Genellikle cami avlularında bulunup avlunun tamamlayıcısı olan şadırvanlar; abdest almak, insanların su ihtiyacını karşılamak, suyun sesi ve görsel etkisinden yararlanmak için yapılmış mimari yapılardır.

The most significant substance for life is water. In ancient civilizations, people located in waterfronts in order to benefit from it in the easiest way. Human being achieved to transform the water sources into their places that they lived by constructing various systems and implementing various methods in order to meet their needs such as drinking and cleaning. Beyond meeting needs they constructed day by day many different water structures due to its profits such as psychological, visual effects and its relaxing voice. Water was regarded as holy by some religions and has social, cultural, psychological and religious importance for every nationality.In aqua- bestowed Istanbul placed in area that Asia and Europe come together, the water became a problematic issue in all the times and particularly, transforming and distributing water to living spaces have been problem although there are water sources enough in Istanbul. Many water structures were constructed to solve this problem in Ottoman and Byzantine era. In Roman-Byzantine era, water was transformed and distributed by transmission lines, water-channels, aqueducts and storage tanks. In this era, by building the open and closed underground tanks, water was stored and water need was met. In Roman-Byzantine period, monumental marble fountains which were ornamented by statues can be encountered. The most important water structures of this period are Roman-Byzantine baths which becomes the daily life's part rather than having a bath. Old waterways, arches was repaired, bridges, arches, storage tanks, barrages, water-distribution lines were built by observing in a better way and detailed in Ottoman period. The reasons of water structures in Ottoman time were meeting the water needs of people, as well as the importance that Islam paid attention to water. According to the Islam, meeting someone's water need who is thirsty was considered as the biggest prayer. In this period, fountains, free-public fountains, and water tanks near to mosques were built with charity purpose. Besides, free-public fountains and pools are encountered in inside or outside places due to chilling and relaxing effect of water sound. Turkish bath, takes place among the aqua architecture's the most important structures due to its social importance. Water-tanks fountain (Shadervan) is one of the most important structures of Ottoman aqua architecture. Shadervan consists of Farsi words `shad` means `much and `ervan` means `flowing`. Water-tank fountain consists of a water tank where water is storaged, a basin where it takes place in tank, taps which allow us to reach the water, sitting stones which are sit on them to use water and perform ablution and a sink which dirty water goes through. Sometime it is covered with an object like a dome, while sometimes its top is open air. To protect the water against the external factors, its top is closed and protected via frames. Usually found in mosques' yards as a being complementary part of yard, shadervan are architectures to perform ablution, meet the water need of people, and to benefit from water audial and visually.