Afet sürecinin kaos teorisi ile açıklanması: Deprem örneği

Abstract

Afetler toplumların normal yaşam düzenini düzensiz, karmaşık ve öngörülemez bir hale getirir. Dolayısıyla afet oluşumunu kaotik-dinamik sistemler bilimi ile açıklamak onu daha iyi anlamamızı sağlayacaktır. Bu çalışmada deprem örneği ile afet oluşumu ve yönetimi kaos teorisi yaklaşımı ve kavramları ile açıklanmaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi ve içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında 17 Ağustos 1999 Marmara depremine dair bilimsel yayınlar, kitaplar, gazete haberleri ve raporlar incelenmiştir. Doküman incelemeleri literatür taraması ile desteklenerek üç tema belirlenmiştir. Bu temalar: `doğal olay olarak deprem`, `afete dönüşen doğal bir olay` ve `afete müdahale ve yönetim` temalarıdır. Araştırmanın ikinci kısmında afet yönetimi alanında akademisyen, alanda çalışmakta olan uygulamacılar, kaos teorisi ve afetlerde kaos teorisi üzerine araştırmalar yapmış akademisyenlerden oluşan toplamda 10 kişi ile yarı-yapılandırılmış online mülakatlar gerçekleştirildi. Mülakat verilerinin analizinde MAXQDA 2018 nitel veri analiz programından yararlanıldı. İçerik analizinden 11 kategori elde edildi. Bu kategoriler doküman incelemesinde belirlenen 3 tema altında toplanmıştır. Sonuç olarak bir depremin oluşumunda kelebek etkisi, garip çekiciler, kaos, fraktal yapılar, bifurkasyon ve öz-örgütlenmenin, afete dönüşmesinde ise kelebek etkisi, bifurkasyon ve kaos kavramlarının açıklayıcı olduğu tespit edilmiştir. Afetten yeni bir düzene geçişte ise garip çekiciler ve öz-örgütlenme rol oynamaktadır. Araştırmacılara kaos teorisi-afet ilişkisi üzerine nicel bir çalışma yürütmeleri; afet yöneticilerine afet yönetimi planlamasına kaos teorisi yaklaşımını dahil etmeleri önerilir.

Disasters make the normal life order of societies irregular, complex, and unpredictable. Therefore, explaining the occurrence of disaster with the science of chaotic-dynamic systems will enable us to understand it better. In this study, disaster formation and management with an earthquake example is explained with the chaos theory approach and concepts. The method of this study is the qualitative document and content analysis. Scientific publications, books, newspapers, and reports related to the earthquake of August 17, 1999, were reviewed in the first stage of research. The document analysis was supported by a literature review and three themes were identified. The first theme is `earthquake as a natural event`. The second is `a natural event that turns into a disaster` and the last theme is `disaster response and management`. In the second stage of the present study, semi-structured online interviews were conducted with a total of 10 people, consisting of academicians in the field of disaster management, practitioners working in the field, academics who have researched chaos theory, and chaos theory in disasters. MAXQDA 2018 qualitative data analysis software was utilized. Eleven categories were extracted from the content analysis. These categories were gathered under the three themes identified in the document analysis. As a result, the butterfly effect, strange attractors, chaos, fractal structures, bifurcation, and self-organization were found to be explanatory in the occurrence of an earthquake. When the earthquake turned into a disaster, the butterfly effect, bifurcation, and chaos were found to be explanatory. Strange attractors and self-organization played a role in the transition to a new order. Quantitative research on chaos theory and disaster management is recommended for future studies. Disaster managers are advised to include the chaos theory approach in the disaster management planning process.