Türkiye`de elektrik piyasasının deregülasyonu ve elektrik tüketimi, doğrudan yabancı sermaye yatırımı ve ekonomik büyüme ilişkisi

Abstract

1980'li yıllardan itibaren dünyada elektrik piyasasında yaşanan dönüşümle birlikte, dikey bütünleşik yapıda olan elektrik piyasası alt sektörlere ayrıştırılmıştır. Bu ayrıştırmayla birlikte rekabete açılması mümkün olan sektörler serbestleştirilmiş, rekabete açılması mümkün olmayan doğal tekel niteliğindeki sektörler ise düzenlemelere tabi tutulmuş ve yeniden yapılandırılmıştır. Bu süreçte döneme hâkim olan neo-liberal görüş, elektrik piyasalarının deregülasyonunda etkili olmuştur. 1990'lı yıllardan itibaren Şili, İngiltere, Norveç gibi ülkeler başta olmak üzere elektrik piyasasında serbestleşme ve yeniden yapılandırma süreci birçok ülkede uygulama alanı bulmaya başlamıştır. Türkiye'de elektrik piyasasında deregülasyon ve özelleştirme uygulamalarına dair köklü değişimler ise 2001 yılında başlamıştır. Bu uygulamalarla rekabetçi bir elektrik piyasasının kurulması hedeflenmiştir. Çalışmanın temel amacı, Türkiye'de elektrik piyasasının yeniden yapılandırılması sürecinde, deregülasyon ve özelleştirme uygulamalarının elektrik piyasası üzerinde olası bir etkisinin olup olmadığının ortaya koyulmasıdır. Bu kapsamda oluşturulan ekonometrik modelde elektrik tüketimi bağımlı değişken; gelir, fiyatlar genel düzeyi, doğrudan yabancı yatırımlar, ticari açıklık ve elektrik üretiminde kamu sektörünün payı ise bağımsız değişkenler olarak modele dahil edilmiştir. Söz konusu değişkenlerin durağanlık özelliklerini belirlemek için uygulanan birim kök testleri sonucunda, değişkenlerin farklı derecelerde bütünleşik oldukları ortaya koyulmuştur. Bu nedenle çalışmaya konu olan değişkenler arasındaki uzun dönem ilişkinin araştırılması için ARDL sınır testi yaklaşımı kullanılmıştır. Sınır testi sonuçlarına göre, ilgili değişkenlerden elektrik üretiminde kamu sektörünün payı değişkeni dışındaki diğer tüm değişkenlerin elektrik tüketimini uzun dönemde etkilediği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla, Türkiye'de elektrik enerjisi politikaları ekonomik büyümeyi ve doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmektedir. Ayrıca elektrik üretim faaliyetinde kamunun payının artmasının veya azalmasının kişi başına elektrik tüketimini etkilemediği görülmektedir.Anahtar Sözcükler: Deregülasyon, Elektrik tüketimi, Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Ekonomik Büyüme, Eşbütünleşme, ARDL Sınır Testi

Since the 1980s with the transformation in the electricity market in the world, the electricity market which has a vertically integrated structure, has been subdivided sub-sectors. The sectors that were open to competition with this decomposition were liberalized and natural monopoly sectors which were not open to competition were regulated and restructured. In this process, the neoliberal view that dominated the period in this process was influential in the regulation of electricity markets. Since the 1990s, the liberalization and restructuring process in the electricity market, especially in Chile, England and Norway, has started to be implemented in many countries. The radical changes in the electricity market deregulation and privatization practices in Turkey started in 2001. These applications purpose to establish a competitive electricity market. The main purpose of the study is to determine whether the deregulation and privatization policies has a possible effect in the process of restructuring electricity market. In this context, electricity consumption in econometric model is dependent variable; income, general level prices, foreign direct investments, trading openness and the share of public sector in electricity production were included as independent variables. As a result of the unit root tests applied to determine the stable properties of these variables, it was revealed that the variables were integrated in different degrees. For this reason, ARDL bounds test approach was used to investigate the long-term relationship between the variables. According to the results of the boundary test, except for the share of public sector in electricity generation, all other variables affect the electricity consumption in the long term. Thus, electrical energy policies in Turkey is to promote economic growth and foreign direct investment. Moreover, it is seen that the increase or decrease of the public's share in electricity production does not affect the electricity consumption per capita.Keywords: Deregulation, Electricity Consumption, Foreign Direct Investment Economic Growth, Cointegration, ARDL Bounds Test