La proposition d`un modéle de valeur pour la gestion éfficace du port

Abstract

Özet Son yıllarda uluslararası lojistikte yaşanan köklü değişimler sonucu rekabetin artışı sebebiyle limanların içinde bulundukları pazar çevresi temelden farklılaşmıştır. Liman yönetimlerinin de bu değişimlere ayak uydurması ve artan rekabetle mücadele etollerinin en etkin yöntemi lojistik zincirinde sahip oldukları önemli noktayı en iyi şekilde koruyarak ve geliştirerek iş stratejilerini oluşturmaktır. Yeni lojistik ortamı son derece belirsiz ve karmaşıktır. Bu belirsizlik sadece limanlar değil lojistik zincirinin birer halkası olan nakliye hizmetleri veren diğer üçüncü parti servis sağlayıcıları için de geçerlidir. Bunlar arasında demiryolları, gemi acenteleri, kamyon firmaları, nakliyatçılar, gümrük ve deniz ticareti firmaları, depo ve ambar işletmeleri ve hava yollarını sayabiliriz. Limanların yapılan, işlevleri ve konumlan yüzyıllar içerisinde sürekli olarak değişirken bugünün global lojistiğin yeniden yapılandırdığı çevrede nasıl bir rol oynayacaktan büyük bir soru işaretidir. Araştırmalar sonunda ortaya konulan seçenekler ya liman yönetiminin lojistik zincirin çok önemli bir halkası haline gelmelesi, veya bu zincire katılımları sadece sınırlı bir görevle kalması veya ortadan tamamen kalkmalarıdır. Sürekli değişen, belirsiz ve riski yüksek olan bir çevrede belirli bir yön kazanmak, çevreyi değerlendirme ve geleceği tahmin ederken işletmenin kendini de değerlendirmesi için strateji geliştirmesi zorunludur. Çalışmada limanların zaman içerisinde geçtiği evreler, günümüzde bulunduktan durum ve özellikle çalışma alanımız olan Türk limanlan, global lojistik perspektifinden incelenerek stratejik yönetim prensiplerine dayalı olarak bir finansal etkinlik analizinin zorunluluğu vurgulanmıştır. Konteynır terminallerine bu gerekliliklerden dolayı uygulanmış olan etkinlik ve performans ölçüm calışmaları bir literatür taraması olarak verilmiştir. Daha sonra yöntemler ABC (Activity Based Cost) ve EVA (Economic Value Added) tanıtılmış veözel sektörden bir Türk limanına uygulama yapılarak en fazla değer katan faaliyetler belirlenmiştir. Japan International co-operation Agency'ye göre liman servisleri dört gruba aynlabilinir: uluslararası liman ve terminal hizmetleri (örnek olarak konteynırların, yükleme, boşaltma, saklama ve ayrıştırılma hizmetleri), endüstriyel pazar hizmetleri (araçlarla ilgili olarak endüstriyel/teknik servisler; gemi onarım ve diğer teknik servisler ve ihracat aktiviteleri ve çevre koruma önlemleri gibi kargoyla ilişkili endüstriyel servisler), yasal/ticari hizmetler ( belgelendirme ve kanunlar, çalışma programı, sigorta şirketleri, yasal hizmetler ve iletişim hizmetleri örnek olarak verilebilir), lojistik temin ve dağıtım hizmetleri ( depolama, deniz-hava-kara taşımacılık arasında geçiş elektronik veri değişim hizmetleri, değer arttırıcı faaliyetler ve gelişmiş gümrük hizmetleri). Modern bir limanda değer arttırıcı nitelikler değişik şekilde olabilir; kargo birleştirilmesi ve ayrıştırılması, konteynırların bir araya getirilip, ayrılması, sandıklama, barkodlama, tartma ve ambalajdan çıkarma gibi. Limanlar sadece komşu limanlarla değil, aynı bölgedeki diğer limanlarla ve alternatif taşıma sistemleriyle de rakiptirler. Rekabet stratejilerinin odağında artık limanlar değil terminalleri bulunmaktadır. Rekabetle beraber hızlı, güvenilir, müşteriye özel hizmetler sunan, diğerlerine görece düşük fiyat ve yüksek hizmet kalitesine sahip, özellikle belli yüklerin elleçlenmesi ve depolanmasına olanak sağlayan uzmanlaşmış liman terminalleri rekabet üstünlüğü kazanabilirler. Limanlara yapılan yatırımların amortisman ömürleri çok uzundur, yatırımların yapılan hareketsizdir, yatırımlar büyük sermaye gerektirirler ve yatırımların geri dönüşü uzun vadede olduğu için stratejik planlama ilkelerini her seviyede uygulamayı zorunlu kılar. Limanlarda etkinlik ve perfomans ölçüm çalışmaları çok çeşitlidir. Çalışmada 3. bölümde detaylarıyla değinilen bu literatürde hem nicel hem de nitel olarak ekonometrik çalışmaların yetersiz olduğu ve bu boyutların limanlar için ne kadar önemli olduğunu sonucuna vararak yapacağımız analizde özel bir Türk konteynır terminaline xıekonometrik bir maliyet bazlı faaliyet analizi uygulanması ve en fazla değer yaratıcı faaliyetlerin stratejik yönetim prensipleri açısından bulunması amaçlanmıştır. Liman maliyetleri çok gizli olmaları ve yöneticilerin bu maliyetler üzerinde etkileri olmaması sebebiyle Faaliyet Bazlı Maliyetlendirme (ABC) yöntemi ve liman sermaye maliyetinin çok yüksek ve geri dönüşünün çok uzun zamanda olması sebebiyle Ekonomik Katma Değer (EVA) yöntemi liman stratejik aktivite analizi yapma açısından uygun bulunmuştur ye ABC'nin eksik yönleri EVA entegre edilerek giderilmeye çalışılmıştır. ABC, 1980'lerde geliştirilen bir sistemdir ve finansal perspektiften `bütünü görme`ye yöneliş akımının bir yansımasıdır. Geleneksel maliyet muhasebesinin yetersiz kaldığı noktalarda, stratejik karar vermede, destek sistemi olarak kullanılır. Aynı zamanda ürün planlama ve tasarımı, kalite yönetimi ve kontrolü, stok yönetimi, kapasite planlaması, iş gücü planlaması alanlarında da karar destek sistemi olarak iş görür. ABC, faaliyetlerin maliyetleri ve performans ölçütleri arasında bir bağ kurarak finansal olan ve olmayan performans ölçütlerinin maliyetlere yansıtılmasını sağlar. ABC'nin süreç bakış açısı performans ölçütlerini faaliyet maliyetlerindeki değişimlere dönüştürür ve bu maliyetlerin ve performansın `driver`larının belirlenmesini sağlar. Kurulan bağlantı performansın süreç maliyetleri ve karlılık üzerindeki etkisinin belirlenebilmesini sağlar. Performanstaki artış gözden düşen maliyetler ve daha az kaynak kullanan faaliyetler anlamına gelir. Bu amaç doğrultusunda yöneticiler her faaliyet, tedarikçi ve süreç için performans kriterlerini belirleyebilirler, veriler ışığında süreçlere ve faaliyetlere alternatifler oluşturabilirler, değer katmayan faaliyetleri azaltabilir ya da elimine edebilirler, ürünlerine/hizmetlerine müşteri değerini daha iyi yansıtan fiyatlar belirleyebilirler. ABC'nin adımlan şu şekilde sıralanabilir: Faaliyetlerin belirlenmesi xuHer faaliyetin maliyetinin belirlenmesi `Cost Driver`lann belirlenmesi Verilerin toplanması Ürün/hizmet maliyetinin hesaplanması Diğer bir önemli kavram EVA'nın basit bir formu olan artık kardır ve bir yatırım merkezindeki faal varlıklar için gerekli minimum getiri oram karşılandıktan sonra elde edilen kar olarak tanımlanır. Bu ölçümü net gelir ile sermaye maliyeti arasındaki fark olarak da tanımlayabiliriz. Artık Kar = Faaliyet Gelirleri - (Beklenen Minimum Getiri Oram x Faal Varlıklar) Getiri oranını (ROI- Yatırım Verim Oram) da yıllık net karın yatırılan sermayeye oranlanması diye tanımlarsak: Yatırım Verim Oranı (ROI) = Net Kar / Ortalama Toplam Varlıklar Öz sermaye karlılığı Yatırımcılar ve üst düzey yöneticiler tarafından en çok kullanılan finansal performans ölçütüdür. Şu şekilde tanımlanır: Net Kar ROE = Öz sermaye ROE' ye bu kadar önem verilmesinin nedeni, bu ölçütün şirket sahiplerinin sermayesinin ne derecede etkin kullanıldığım göstermesidir. Bu ölçüt yatırılan her birim para karşılığı elde edilen getirileri ölçer. Yönetimin ROE'yi arttırmak için yapabileceklerini daha iyi anlamak için ölçütün ana bileşenlerini incelemek gerekir. xıııROE'nin kontrol edebilmesi için yukarıda belirtilen üç oran mevcuttur. Bununla birlikte, performans kaldıraçları ve şirketin finansal tabloları arasındaki ilişki de kolaylıkla görülebilmektedir. Buna karşın ROE'nin bazı eksik yönleri de bulunmaktadır. Bunların arasında şunlar sayılabilir: Zamanlama problemi Risk problemi Değer problemi ROE performans ölçümü olarak kullanılırken bu eksikliklerin göz önünde tutulması gerekir. ABC yönteminin bu eksikliklerini ortadan kaldırmak için akademisyenler tarafından EVA geliştirilmiştir. Günümüzde globalleşmeyle birlikte rekabetin artması ile pazar odaklı yönetim anlayışlarının yerini `maliyet odaklı yönetim` anlayışları almıştır. Bu da beraberinde `değer tabanlı performans ölçüm sistemleri`ni getirmiştir. Değer tabanlı performans ölçüleri arasında değeri doğru olarak ölçmek, işletmede değer yaratma anlayışını yerleştirerek farklı bir kültür yaratmak ve kullanım kolaylığı sağlama açısından en yaygın ekonometrik ölçüt `EVA`dır. EVA net işletme kan ile işletmenin tümüne veya bir projeye yatırılan tüm sermayenin fırsat maliyeti arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. İlk olarak Stern Steward & Co. adlı danışmanlık firmasının kurucuları olan G.Bennett Steward ve Joel Stern tarafından 1989 yılında ortaya atılmıştır. Böylelikle Stern Steward & Co., yöneticilere sadece hissedar değerini yükselten projelere yatırım yapmaya yönlendiren bir performans değerlendirme sistemini sunmuş oldular. Steward şöyle belirtiyor: `Her şirketin en önemli amacı EVA' sim yükseltmek olmalıdır. Tek düşünmeniz gereken bu olmalı. Kar paylarını, pay başı geliri, kar marjım, getiri oranım, kar payını xıvve hatta nakit akışını unutun. Bunların hepsi hatalı performans ve değer ölçümleridir. Geçerli tek ölçüm modeli EVA' dır.` Stern Steward & Co'nun diğer tanımına göre ise `EVA, gerçek ekonomik karın veya gelirlerin, yatırımcıların karşılaştırılabilir risk üzeyindeki başka yatırımlardan elde etmek isteyecekleri minimum getiri oranından ne kadar az veya çok olduğunu gösterir.` EVA'nın Formülasyonu şöyledir: EVA= Vergi Sonrası Net İşletme Kan-(Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti x Sermaye) = NOPAT-(waccxC) Burada ağırlıklı ortalama sermaye maliyetine değinecek olursak, tüm uzun dönemli borçların vergi sonrası ortalama maliyeti şeklinde tanımlayabiliriz. Ağırlıklı ortalama hesaplanırken bono, tahvil gibi uzun dönemli borçlarda faiz vergiden düşüldüğü için vergi sonrası maliyeti şu şekilde bulunur: Faiz Oranı x (1 - Vergi oranı) Uygulanacak EVA entegre edilmiş ABC sisteminin uygulanış prosedürü sadece ABC'nin uygulandığı prosedüre oldukça benzemektedir. Tek fark her faaliyetin toplam maliyetinin hesaplanma aşamasında sermaye maliyetinin de eklenmesi sırasında karşımıza çıkmaktadır. Sistemin uygulanışında gerçekleştirilen adımlar sırasıyla şunlardır: Firmanın finansal durumunun gözden geçirilmesi Ana faaliyetlerin belirlenmesi Her faaliyetin maliyetinin belirlenmesi Aktivite Sermaye Bağımlılığı analiziyle her faaliyetin sermayeye bağımlığının belirlenmesi Cost Driver' lann belirlenmesi Ürün maliyetlerinin hesaplanması Geliştirdiğimiz Metodolojinin ana adımlan şu şemada özetlenebilir XVADTM1: I Bilançolar ve gelir tablolarıiFirmanın finansal durumunun gözden geçirilmesi Mali tablolardaki kalemlerle ilgili veriler ADIM 2: Ana faaliyetlerin belirlenmesi İşletme faaliyetleri Mali tablolardaki kalemlerle ilgili Ana ve detay faaliyetler veriler AmM 3: Her faaliyetin maliyetinin belirlenmesi Aktivite başına faaliyet giderleri ADIM 4: Her faaliyetin sermayeye bağımlığımn belirlenmesi Aktivite başına faaliyet giderleri Aktivite başına sermaye maliyetleri Sermaye maliyet oranı & Aktivitelerin bilanço kalemlerindeki ağırlıkları ADIM Si Cost Driver* ların belirlenmesi Aktivite başına faaliyet giderleri Aktivite başına sermaye maliyetleri 1 ADÎM 6: Ürün grubu maliyetlerinin hesaplanması * Ürün grubu basma giderler Ürün gruplarının ekonomik karlılıkları I Çalışmanın amacı EVA entegre edilerek geliştirilerilen ABC yöntemini liman yönetimi için uygulayarak stratejik değer arttırıcı faaliyetlerin bulunmasıdır. Bunu xvıgerçekleştirmek için sermaye maliyet oranı, bilanço ve gelir tabloları, işletme faaliyetleri, ürün grubu başına işletme faaliyetlerinin giderleri (direkt maliyetler, işletme maliyetleri, sermaye maliyetleri, vergi maliyetleri), aktivitelerin bilanço kalemindeki ağırlıklar girdilerini kullanılmıştır ve ürün gruplarının ekonomik karlılıklarının çıktı olarak elde edilmesi arzulanmıştır. ABC safhası için SAS şirketinin Activity Based Management (ABM) yazılımı olan OROS kullanılmıştır. Çalışmanın adımlan yukarıda belirtilen adımlan takip eder ve toplanan veriler bu adımlara uygulanma amacıyla uygun formata getirilmiştir. Gerçekleştirilen çalışma sonunda liman faaliyetlerine sermaye maliyetinin uygulanması sonucunda servis maliyetlerinin 1/3 fiyat artışına uğradığı ve bunun da tarifeye yansıtılması durumunda rekabet edebilirlik avantajının kaybedilme riski ortaya çıktığı görülmüştür. Yapılan analizler sonucunda en az yatınm fakat en fazla getiri sağlayan yani karlılığı en yüksek olan ürün gruplannın konteynır istifleme, konteynır içi boşaltma ve doldurma olduğu belirlenmiştir. Bu aktiviteleri yerine getirmek için uygun yatınmlara girişilirse liman operasyonu daha etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmiş olacaktır. XVU

Resume Le diagnostic de la crise des methodes de comptabilit? de gestion a ouvert la voie â de nouvelles approches. La comptabilite par activity, connue sous l'acronyme ABC, est nee vers la fin des annees 80 aux Etats-Unis pour pallier les insuffisances et pertes de fiabilite des methodes traditionnelles qui n'ont pas su tenir compte de revolution du contexte economique industriel. «Une methode qui mesure le coût et la performance des objets de coûts, des activites et des ressources. Le coût des ressources est reparti sur les activites et les activites sont allouees sur les objets de coût en fonction de leur consommation»est la definition de PActivity-Based Costing (ABC) proposee par CAM I Glosaaire de 1' Activity-Based Management. Les problemes de 1'ABC resultent du fait que la methode de ABC, de quelque maniere que suffisamment dans le calcul des frais d'exploitation, soit deficiente en manipulation de pleins frais financiers. Tandis que la depreciation (une partie de frais financiers) est consideree dans le calcul de ABC, les frais d'interet pour le capital investi a une compagnie ne sont pas pris en consideration. En revanche, les mesures de performance ondees sur la, comme le revenu â valeur ajoutee (en anglias economic value added, EVA) et le residuel revenu (RI), ce concentrent sur le coût du capital et la valeur de Taction. Ainsi, pour surmonter l'insuffisance de la methode ABC, nous emploierons plus avec plus precision un ABC et un EVA, une methodologie integree. EVA a mis en application dans de nombreuses grandes entreprises pour motiver les directeurs pour creer la valeur d'actionnaire. Si EVA est positif, l'entreprise cree de la`richesse` pour l'actionnaire. Un EVA negatif indique que la creation negative du `richesse pur actionnaire. EVA peut alors etre exprimee sous la forme : EVA = (r - cmpc) x CI EVA = r x CI - cmpc x CI EVA = ROAI - cmpc x CI Les capitaux investis correspondent aux moyens en capital fixe et en capital circulant necessaires pour assurer la continuite de l'entreprise (en premiere approximation : immobilisations et besoin en fonds de roulement). La mise en ouvre de ces capitaux investis (CI) permet de degager un taux de rendement (r), avant prise en compte de la remuneration des bailleurs de fonds. En contrepartie, il induit un coût de financement (cmpc). ROAI (en anglais NOP AT, net operating profits after taxes) designe le resultat operationnel apres impöt, un resultat dans lequel l'influence du mode de financement a ete neutralisee. Le montant des capitaux investis et le resultat operationnel apres impot sont obtenus a partir des donnees comptables, eventuellement retraitees. Le coût du capital est egal a la moyenne ponderee du coût des diverses sources de financement. Le calcul du coût des fonds propres s'effectue en utilisant des donnees statistiques pour calculer un beta sectoriel corrige des risques specifiques a l'entreprise (risque operationnel, risque strategique, risque lie aux actifs existants et risque lie â la taille et â la politique de diversification de rentreprise). Ces mesures de la performance basees sur la valeur aident â determiner le niveau minimum de rentabilite qu'une entreprise doit maintenir afin de satisfaire ses investisseurs et en attirer de nouveaux. Ce niveau minimum de rentabilite, ou capital change (CC), peut etre calcule comme suit : CC = C x CCR (1) VlllDans cette equation, C represente Fentreprise capitale et CCR se rapportent au taux du coût des capitaux. Le CCR est dependant du niveau courant d'interet, du champ des affaires de Fentreprise, des capitaux permanents et des esperances des investisseurs. Les etapes de mise en oeuvre pour ABC-et-EVA peuvent etre semblables â celles a un systeme traditionnel de ABC. Etape 1 : Passer en revue l'information financiere de Fentreprise. Etape 2 : Identifier les activites principales Etape 3 : Determiner les frais d'exploitation pour chaque activite. Etape 4 : Determiner les frais financiers pour chaque activite utilisant une. Etape 5 : Choisir les dimensions des coûts. Etape 6 : Calculer le coût du produit. Dans notre etude nous avons conduit la piece de ABC avec un outil de ABM de SAS Compagnie. L'etude est visee pour decouvrir les activites strategiques d'un port prive en Turquie en termes de valeur ajoutee afin d'aider les directeurs â prendre des decisions d'investissement selon le ehemin economique le plus efficace. Afin d'analyser les resultats de l'etude nous avons atteint les points suivants : - Les activites les plus profitables du port sont stockage de recipient, recipient bourrant et debourrant concernant le coût capital car ces activites en traînent une quantite moindre d'investissement. - La methodologie de coût des services portuaire est reconsidere pour refleter les frais financiers meme si elle cause une augmentation des tarifs ports. A la lumiere de ces resultats nous pouvons conclure que les activites portuaires sont tres reduites, compliques et capitalistiquement fragmente. Ainsi une etude plus faisable peut seulement etre effectu?e avec un processus plus detaille et plus certain de collecte de donnees. IX