Ergenlik döneminde stresle başa çıkma: Stresle başa çıkma programının geliştirilmesi ve etkinliğinin değerlendirilmesi

Abstract

230ÖZETGünümüzde, çeşitli etkenler nedeniyle stres, çağdaş yaşamın önemlibir sorunu olmakta, ve stresle başa çıkma konusunda çalışmalaryapılmaktadır. Ergenlik, gerek gelişimsel özellikleri gerekse dış dünyanınkarmaşıklaşmasına bağlı olarak, stres vericilerin yoğunlaştığı, başa çıkmanınzorlaştığı bir dönem olmaktadır.Bu araştırmanın amacı, Strese Karşı Aşılama Eğitimi (SAE) ilke veteknikleriyle geliştirilmiş bir psiko-eğitim programı uygulamasının, lise birincisınıf düzeyindeki öğrencilerin eğitim-öğretim yaşantılarında stresle başaçıkma düzeyleri, tarzları ve stres belirtileri üzerinde etkili olup olmadığınıincelemektir. SAE, bilişsel-davranışsal yaklaşımla oluşturulmuş, ağırlıklıolarak içsel konuşmaları ve kişilerarası kaynakları işe koşan, düşünce vedavranış değiştirme yoluyla, stres azaltmayı hedefleyen bir programdır.Araştırmaya 2002-2003 eğitim-öğretim yılında Ankara Fen Lisesibirinci sınıfa devam eden 14 öğrenci katılmıştır. Araştırma kapsamındaEğitim-Öğretim Yaşantılarında Stresle Başa Çıkma Ölçeği (EÖYSBÇÖ)geliştirilmiştir. Deney grubunda, SAE ilke ve teknikleri doğrultusundahazırlanan 10 oturumdan oluşan psiko-eğitim programı uygulanmıştır. Busüre içinde kontrol grubundaki bireylere yönelik bir işlem yapılmamıştır.Çalışmada, EÖYSBÇÖ, Stres Belirtileri Listesi (BL) ve Stresle BaşetmeÖlçeği (SBÖ) deney ve kontrol gruplarına, uygulama başlamadan önceki öntest, uygulama bitiminden bir hafta sonraki son test ve uygulama bitimindenbeş ay sonraki izleme ölçümlerinde uygulanmıştır.Elde edilen verilerin analizinde temel olarak 2X3'lük varyans analizitekniği kullanılmıştır. Program etkililiğini ölçme aracı ve katılımcı boyutundadaha ayrıntılı değerlendirebilmek için ek analizler yapılmıştır.Yapılan varyans analizi sonucunda, deney grubunda yer alanöğrencilerin kontrol grubunda yer alan öğrencilere göre, EÖYSBÇÖ'ninduygusal-davranışsal alt boyut ve toplam puanı açısından, eğitim-öğretim231yaşantılarında stresle başa çıkma düzeylerinin arttığı, ve SBÖ'nin etkisizbaşa çıkma tarzlarından geri çekilme yaklaşımı kullanımlarının azaldığıgörülmüştür. Stres belirtileri gösterme açısından gözlenen sonuç ise, deneygrubunun kontrol grubuna göre, ölçümler boyunca durumsal süreçlerdenolumsuz etkilenmesinin azalmış olduğu biçimindedir.Sonuçları genelleyecek olursak, eğitim-öğretim yaşantılarındagelişimsel stresle başa çıkma konusunda, SAE ilkeleriyle hazırlanmışpsikoeğitim programı özellikle duygusal-davranışsal boyutta etkilibulunmuştur.Sonuç olarak, bu programın, normal gelişim sürecindeki ergenlerineğitim-öğretim yaşantılarında stresle başa çıkma düzeylerini geliştirmeyeyönelik bir program olduğu söylenebilir. Program gerek biçimsel gerekseiçerik olarak geliştirilmeye açık bir programdır.Anahtar Kelimeler: Ergenlik, stresle başa çıkma, stres belirtileri, strese karşıaşılama eğitimi, psiko-eğitim programı.

232ABSTRACTStress has been an important problem in the modern life by variousreasons and numerous studies are being done on coping with stressrecently. Adolescence is a period that increases stresfully events bydevelopmental characteristics and complexity of life.The purpose of this study is to develop and investigate theeffectiveness of the psychoeducational program designed for adolescentsthat was developed in the perspective of Stresss Inoculation Trainingapproach, on coping with developmental stress in educational settings,coping style and stress symptoms levels.A total of 14 students, 7 for experimental group and 7 for control groupfrom Ankara Fen Lisesi on the academic year 2001-2002 were participatedthe study. In the experimental group, a SIT (Stress Inoculation Training)program was applied as 10 weekly sessions. In this process, there was noapplication in the control group. ?Coping with Educational Stress Scale?,?Stress Symptoms Checklist? and ?The Ways of Coping Inventory? wereadministered as the time pre-test, post-test and follow-up measurement.Additionally, a form was used for gathering sosyo-demografical and personalinformation.The data were analysed by applying in ANOVA of 2X3 split-plotdesign. The group differences were examined by Tukey test. The level ofsignificant of differences was accepted as .05.The results demostrated that the participants in the experimentalgroup, coping with educational stress levels scores and affective-behavioralsubscale scores were significantly increased and withdrawal coping stylescores were significantly decreased compared to the control group.233In the context of the stress symptoms levels it is found that theprogram was only effective in situational conditions. In the generalization ofthe conclusions that the psychoeducational program which was developed inthe perspective of SIT on coping with developmental stress in educationalsettings is found effective espacially on emotional-behavioral dimensions.As a conclusion that this program can be seen as an effectivepsychoeducational program on coping with stress in educational settings.And also this program is appropriate for being developed on both its contentand process.Key Words: Adolescence, coping with stress, stress symptoms, stressinoculation training, psychoeducational program.