Ofset baskı sektöründeki yardımcı grafikerler için andragojik yaklaşıma dayalı bir yetiştirme modeli tasarım-uygulama-değerlendirme

Abstract

Bilim ve teknolojideki gelişmelerin, gündelik yaşamımızı bütünüyle etkilediği21. Yüzyılda eğitim artık yalnızca yaşama hazırlayan değil, yaşam boyu devam edenbir süreç olarak algılanmaktadır. Bilginin sürekli değiştiği, dönüştüğü ve yeniden üre-tildiği 20. yüzyıl sonlarından itibaren sürekli öğrenen ve öğrenme ihtiyaçlarının far-kında olan insan modelinin oluşturulması 21. yüzyıl eğitim sisteminin en temel amaç-larından birisi olmuştur. Yeni yüzyılda yetişkinlerin eğitimi, en az çocukların ve genç-lerin eğitimi kadar önemli bir konu haline gelmiş olup, örgün eğitim ile halk eğitimi-nin bir büyük sistemi oluşturan iki alt sistem olarak birbirlerini tamamlamaları zorun-luluğu her zamandan daha şiddetli bir ihtiyaç haline gelmiştir.Bu çerçevede temel problemlerden biri ve belki de en önemlisi, insanlara ço-cukluk ve ilk gençlik dönemlerinden başlayarak, yaşam boyu kullanacakları bir yeter-liğin, öz-yönetimli araştırma ve öğrenme becerilerinin nasıl kazandırılacağıdır. Mutluinsanlar, refaha kavuşmuş toplumlar, sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesiher koşulda özyönetimli olan bireylerin varlığıyla yakından ilgilidir.Ekonomik ve teknolojik değişiklikler bazı mesleklerin ortadan kalkmasına, ba-zılarının değişmesine ya da yeni mesleklerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Buarada iş yaşamının yeni teknolojilere hükmedebilen eleman ihtiyacı sürekli artmakta-dır. Bu durum, günümüzde ve önümüzdeki yıllarda daha fazla yetişkinin yeniden eği-timini gündeme getirmektedir.Bu bağlamda halk eğitimini, yaşam boyu eğitim anlayışıyla daha güçlü bir yasalve toplumsal zemine oturtmak; örgün eğitim ile halk eğitimi arasında geçişliliği sağ-layacak düzenlemeleri en kısa zamanda planlamak ve yaşama geçirmek; eğitimprogramlarını, toplumun ve bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda yeniden düzenlemekve özellikle halk eğitiminde program geliştirme çalışmalarını yetişkin özelliklerinidikkate alan esnek ve dinamik bir yapıya kavuşturmak⦠gerekmektedir.Bu araştırma, yukarıda sayılan ihtiyaçlardan yola çıkılarak yürütülmüş ve ülke-mizde mesleki halk eğitimi alanında bir programın geliştirilmesi, uygulanması ve de-ğerlendirilmesine ilişkin olarak matbaacılık meslek grubunda yer alan yardımcıgrafikerlerin yetiştirilmesi konusunda andragojik yaklaşımın esas alındığı bir modelkurulmaya çalışılmıştır.Bu araştırma ile ülkemizde ofset baskı teknolojisini kullanan matbaacılık sektö-rünün eğitim ihtiyaçlarına bağlı olarak, sektörün ihtiyaç duyduğu bir meslek grubuolan yardımcı grafikerler için andragojik yaklaşım temelinde bir program tasarımı ya-pılmış, program materyali hazırlanmış ve uygulamada bu materyal sınanmış ve değer-lendirilmiştir. Araştırma sürecinde şu sorulara cevap aranmıştır: 1. Ankara'da ofsetbaskı tekniği ile üretim yapan matbaaların günümüzdeki ve önümüzdeki yıllarda e-leman ihtiyaçları nelerdir? Hangi meslek gruplarında eleman eksikliği duyulmaktadır?2. Ofset matbaacılığı adı altında faaliyet gösteren meslek grupları içinde yardımcıgrafikerlerin günümüz gereksinimlerini karşılayacak yeterlikleri nelerdir? 3. Matbaa-cılık sektörünün yardımcı grafiker ihtiyacını gidermeye yönelik olarak düzenlenenyetişkin eğitimi etkinliklerinin; eğitim ortamı, programları ve materyalleri açısındanyetişkinlerin özelliklerine ve sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilecek özellikleri nelerolmalıdır? Matbaacılık eğitimini verimli kılacak eğitim metodojileri nelerdir?Araştırmanın, mesleki ve teknik halk eğitimi alanında bundan sonraki uygula-malara ışık tutacağı, ayrıca, matbaacılık sektörünün eleman ihtiyaçlarının belirlenme-sinin, alanla ilgili yeni eğitim programları açılırken ve mevcut müfredatlar üzerindeyeni düzenlemeler yapılırken dikkate alınacak deneysel bir çalışma olması bakımın-dan yetişkin eğitimi faaliyetlerine olduğu kadar, ilgili örgün eğitim etkinliklerine dekatkı sağlayacağı, araştırma sürecinde geliştirilen öğretim materyalinin, veri toplamaaraçlarının ve elde edilen bulguların ülkemizdeki yetişkin öğrenme davranışlarıylailgili olarak halk eğitimi/yetişkin eğitimi bilim dalının gelişimine de katkı sağlayacağıumulmaktadır.Araştırmanın sektörel ve eğitim olmak üzere iki temel boyutu bulunmaktadır:Sektörel boyutuna ilişkin araştırma evreni Ankara'da bulunan ofset basımevleri,örnek çalışma grubu ise bunlar arasından belli kriterlere bağlı olarak ulaşılan sınırlısayıdaki işletmedir. Sektör araştırmasının öncelikli amacı, Ankara'da ofset baskı hiz-meti veren işletmelerin günümüzdeki ve önümüzdeki yıllardaki eleman ihtiyaçlarınıbelirlemek olmuştur.Araştırmanın eğitim boyutunda ise, Ankara Büyükşehir Belediyesi ve Gazi Ü-niversitesi Teknik Eğitim Fakültesi işbirliği ile yürütülen BELTEK adlı teknik eğitimkursları çatısı altında yürütülen 302 kodlu ?Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım-2?kursu yer almaktadır. Araştırmanın evreni, matbaacılık konusunda açılan bütün kurs-lara katılanlar; çalışma grupları ise `Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım 2` kursuna 5Mayıs 2001 tarihinden itibaren üç dönem boyunca düzenli olarak devam eden 58 katı-lımcıdan oluşmuştur.Bilgi toplama araçları olarak araştırmanın ilk aşamasında Ankara'daki matbaa-cılık sektörünün eleman ihtiyaçlarını belirlemek amacıyla geliştirilen soru kağıdı kul-lanılmış; ikinci aşama olan uygulamalı araştırma döneminde ise katılımcı özelliklerinive başarımlarını belirlemek için Öz-Yeterlik Derecelendirme Ölçeği, Katılımcı Tanı-ma-Bilgi Formu, Bireysel Gelişim Gözlem Formu, Ara-Başarım Değerlendirme For-mu ile formal ve informal görüşmeler temel veri toplama araçları olmuştur. Bundanbaşka süreçle ilgili olarak tutulan Kurs Güncesi önemli bir diğer bilgi toplama aracı-dır.Araştırma verilerinin çözümlenmesinde niteliksel analiz yöntemlerinin yanısıra,betimsel istatistiğin yüzde, standart sapma, korelasyon ve t-testi tekniklerinden yarar-lanılmıştır.Araştırma sonucunda elde edilen bulgular şöyle özetlenebilir:1. Pek çok iş kolunda olduğu gibi matbaacılık sektöründe de teknolojik gelişmele-re bağlı olarak zaman içinde, ihtiyaç duyulan elemanların sayıları ve niteliklerideğişebilmektedir.2. 1997 yılında yapılan sektör araştırmasında, Ankara matbaacılık piyasasının, sı-rasıyla en çok şu meslek gruplarında elemana ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir: ?Ofsetçi, matbaa yöneticisi, müşteri temsilcisi, montajcı, grafiker, bilgisayarlıdizgi işletmeni (yardımcı grafiker) ve renk ayrımcı.? Beş yıl sonra, yani 2002yılında yapılan sektör araştırmasının sonuçlarına göre ise, Ankara matbaacılıkpiyasasının en çok ihtiyaç duyduğu meslek grupları, sırasıyla şöyle olmuştur:?Matbaa yöneticisi, ofsetçi, grafiker, müşteri temsilcisi, mücellit, montajcı, bil-gisayarlı dizgi işletmeni (yardımcı grafiker) ve kalite güvence sorumlusu?3. 1990'lı yıllarda gelişen yeni kalite ve üretimde standardizasyon uygulamalarınınsonucunda, matbaa meslek grubuna kalite kontrol sorumluluğu adlı yeni birmeslek dahil olmuştur. 2000 yılı öncesindeki araştırmada sektörde kalite kontrolsorumlusu ihtiyacı görülmezken, 2000 sonrasında sektörün öncelikle ihtiyaçduyduğu eleman grubunda yerini almıştır.4. 1997 yılından 2002 yılına kadar geçen zamanda, sektörde istihdam edilen ilköğ-retim mezunlarının sayısı yaklaşık %14 oranında azalırken, lise ve dengi okulmezunlarının sayısı aynı oranda artmıştır.5. Ülkemizdeki gelişmiş özel sektör matbaaları, personel eğitimini kendi bünyele-rinde oluşturdukları birimleri kanalıyla yürütürken, küçük ve orta ölçekli işlet-melerde çalışanlar, meslekteki gelişmelere ilişkin sistemli eğitim olanaklarındanyoksundurlar.6. Yardımcı grafiker yeterliklerinde değişimin çok hızlı olduğu görülmektedir.2002 yılında basılı materyal üretiminde, kendisine tarif edilen işi, dizgi ve grafikaşamasında, kendi başına ve belirli bir süre içinde bilgisayar ortamında uygu-lama ve baskıya hazır hale getirme becerisine sahip ara eleman olarak tanımla-nan yardımcı grafikerlerden beklenenler özetle şunlardır: Bilgisayarın günlükkontrol ve bakımını yapmak, vektörel ve piksel tabanlı yazılımlar ile kelime iş-lem ve sayfa mizanpaj yazılımlarını ortalama düzeyde kullanmak, temel grafiktasarım ilkelerine ve tipografik düzenleme temel kriterlerine uygun olarak tasa-rım yapmak ve dokümanları film çıkışa hazırlamak, yedekleme ünitelerini kul-lanmak.7. BELTEK 302-?Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım-2? kursunun 3 döneminekatılanların genel profilinin çoğunluğu kadın, 25 yaşın altında, lise mezunu veişsiz olduğu görülmektedir. Ancak farklı dönemlerdeki katılımcı özelliklerinebakıldığında, her grubun katılımcı özellikleri bakımından yapısının birbirindenfarklı olduğu anlaşılmaktadır. Erkek egemen bir iş kolundaki eğitim etkinliğinedevam eden her üç katılımcıdan birinin kadın olması, yardımcı grafikerlik mes-leğinin ofis ortamında çalışmaya olanak vermesi ve eve iş alma yoluyla da yürü-tülebilir olmasıyla açıklanabilir.8. Her üç dönem toplamında kursiyerlerin bu programa katılma nedenleri: İşsizleriçin çağdaş bir meslek edinip bu alandan geçimini sağlamak; alanda çalışanlariçin mesleki yeterliklerini arttırmak; alan dışında çalışanlar için meslek değiş-tirmek; emekli olanlar için emeklilik sonrası yeni bir atılım için altyapı hazırla-mak; alanda yükseköğrenim görenler için uygulamada becerilerini geliştirmek;ayrıca bazı katılımcılar için boş zamanları yararlı bir biçimde değerlendirmek,yeni arkadaşlıklar kurmak ve sosyal ilişkiler geliştirmek, evde oturmaktan kur-tulmak olarak belirlenmiştir.9. BELTEK 302-?Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım-2? kursuna katılan her birkursiyerin kurs başında ve kurs sonunda öz-yeterlik değerlendirme durumunuortaya koymak için uygulanan Öz-Yeterlik Derecelendirme Ölçeği ile, her biryeterlik için öz-yeterlik duygusu ölçülmek istenmiştir. Bu değerlendirmede kur-siyerler, hazır bulunuşluk düzeylerine göre ; sektörde çalışmış/çalışmakta olan-lar, konuyla ilgili eğitim almış/almakta olanlar ve alana ilk kez girenler olmaküzere üç gruba ayrılmıştır. Buna göre eğitim öncesi ve eğitim sonrası öz-yeterlikduyguları beklendik şekilde artmıştır. Hatta, giriş yeterliği en az olanlar, girişyeterliği çok olanlara oranla daha fazla gelişim göstermişlerdir..Artış oranlarışöyledir:Sektör mensupları Giriş % 52 Çıkış % 85,5 Artış % 33,5Eğitimliler Giriş % 60,5 Çıkış % 85,6 Artış % 25,1Alan dışı olanlar Giriş % 26,8 Çıkış % 76,7 Artış % 49,510. BELTEK 302-Bilgisayar Destekli Grafik Tasarım 2 kursuna katılanların birey-sel gelişimlerini gözlemek üzere düzenli olarak doldurulan ?Bireysel GelişimGözlem Formu?nda 13 bireysel, 8 grup süreci ölçütü kullanılmıştır. Yapılan de-ğerlendirme sonucunda, her bir bireyin ilgi alanıyla bağlı olarak az ya da çokbütün ölçütlerde gelişme gösterdiği görülmüştür.

This study aims to search the staff needs of offset printing industry; to plan an educa-tional programme using the `process? model proposed by adult education science inthe light of the detected needs.This research has two main aspects; namely, industrial and educational: The researchprocess which is related to the industrial aspect has been carried out at printing-housesin Ankara. The sample work group is a limited number of printing-houses. The mainaim of the industry research is to analyze the present and future staff needs of print-ing-houses in Ankara which deal with offset printing. The educational aspect of theresearch has taken place in the course ?Computer Assisted Graphic Design-2? whichis one of the courses which is a coordinated educational course system carried out bycooperation of Ankara Municipality and Gazi University Faculty of Technical Educa-tional. The universe of the study is composed of the people who attended all thecourses in the field of printing. The work groups are composed of 58 attendants whoattended ?Computer Assisted Graphic Design-2? starting on 5 May 2001 and attendedregularly throughout three terms.In order to collect information, at the first step of the research, a questionnaire whichhas been designed to diagnose the needs for staff in the printing sector in Ankara hasbeen used.At the second phase which is constructed on an applied research period, a self-proficiency grading scale to identify the features and the success of applicants, an in-formation about the applicants, an individual improvement observation form, a suc-cess assessing form, and formal and informal interviews have been the main datagathering devices. Moreover, related to the process, the diary (a note keeping deviceabout the course) is an important data gathering device.In the data analysis process of the research, apart from objective analysis methods, thetechniques of descriptive statistics such as percentage, standard deviation, correlationand t-test have also been used. The main finding of the research is that the educationalactivities of printing in Turkey take place without taking social, institutional and indi-vidual needs into consideration, and that the methods and principles proposed by an-dragogic approach can successfully be applied to a bringing up programme designedfor adults who will work in ofset printing industry.