Ali B. El-Hasan B. Caʽdeveyh`in Kitâbu Mir`âti`l-Mürüvvât`ı (tahlil ve tercüme)

Abstract

ÖZETALİ B. EL-HASAN B. CAʽDEVEYH'İN KİTÂBU MİR'ÂTİ'L-MÜRÜVVÂT'I(TAHLİL VE TERCÜME)TAŞTAN, ArifeYüksek Lisans, Tarih Anabilim DalıTez Danışmanı: Doç. Dr. Ali ERTUĞRULAralık 2019, XI + 315 sayfaMuhaddis Ali b. el-Hasan b. Muhammed b. Caʽdeveyh er-Râzî el-Kazvînî'ye ait olan Kitâbu Mir'âti'l-mürüvvât isimli Arapça eser, Süleymaniye Kütüphanesi Ayasaofya Bölümü 2049 numaralı Mecmu'adaki yazma nüshası (v. 35a-77b) üzerinden İhsan Zünnûn es-Sâmirî ve Hulûd bint Muhammed el-Ahmedî tarafından tahkik edilip 2014 yılında neşredilmiş, ancak bugüne kadar Türkçeye tercüme edilmemiştir. İbn Caʽdeveyh tarafından Büyük Selçuklu veziri Nizâmülmülk'e ithaf edilen bu eser, geçmişte Franz Taeschner ve Abdülbaki Gölpınarlı gibi araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Alman şarkiyatçı Taeschner, eserin fütüvvetin esaslarını anlatan kırkıncı babını Almancaya tercüme ederek aslı ile birlikte neşretmiştir. Abdülbâki Gölpınarlı ise Ayasofya 2049 numaralı Mecmu'anın tanıtımını yaptığı sırada İbn Caʽdeveyh'in bu eserinden de bahsetmiş, içindekiler bölümünün tercümesini yaparak liste halinde vermiştir. Kitâbu Mir'âti'l-mürüvvât, ağırlıklı olarak, İslam öncesi dönemde de önem arz eden ahlâkî kavramlardan mürüvvet ve fütüvvetle ilgilidir. Kendisinden önce yazılmış olan mürüvvetle ilgili eserlerin bir devamı niteliğinde olup fütüvvetle ilgili yazılmış eserlerin ilklerinden olma özelliğine sahiptir. Bu yönüyle tasavvufî fütüvvet döneminde mürüvvet ve fütüvvetin esaslarını anlatmak üzere yazılmıştır ve mürüvvetten fütüvvete geçiş aşamasının karakteristik özelliklerini bünyesinde taşır. Muhtevasının bir kısmı Seâlibî'nin Mir'âtü'l-mürûat'ıyla benzerlik gösterir. Bu çalışmada, bir hutbe, bir mukaddime ve kırk bir babtan oluşan Kitâbu Mir'âti'l-mürüvvât tercüme edilerek verilmiştir. Henüz tam bir biyografisi yazılmamış olan İbn Caʽdeveyh'in hayatı işlenmiş ve eseri muhtelif açılardan ele alınıp tahlil edilmiştir. Ayrıca dönemin diğer benzer eserleri arasındaki yeri tayin edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: İbn Caʽdeveyh, Mir'âtü'l-mürüvvât, Fütüvvet, Mürüvvet, Nizâmülmülk

ABSTRACTALİ B. AL-HASAN B. JA'DAWAYH'S KİTAB MİR'ĀT AL-MURUVVĀT(ANALYSIS AND TRANSLATION)TAŞTAN, ArifeMaster's Degree, Department of HistoryThesis Advisor: Doç. Dr. Ali ERTUĞRULDecember 2019, XI + 315 pagesThe arabic work named as Mir'āt al-muruvvāt that is belong to Muhaddith 'Ali b. al-Hasan b. Muhammed b. Jaʽdawayh al-Rāzį al-Kazvinį, was verified and published in 2014 by Ihsan Zünnūn es-Sāmirį and Hulūd b. Muhammed al-Ahmadį through the manuscript (v. 35a-77b) in the journal 2049 of the Ayasaofya (Hagia Sophia) Department of the Süleymaniye Library, but it has not been translated into Turkish until today. This work that dedicated to vizier of the Grand Seljuk Nizam al-Mulk by Ibn Jaʽdawayh, has attracted the attention of researchers such as Franz Taeschner and Abdülbaki Gölpınarlı. The German Orientalist Taeschner translated its fortieth chapter into German, explaining the principles of futuvvah. Abdülbâki Gölpınarlı also mentioned the work of Ibn Jaʽdawayh during the review of the magazine numbered 2049 in Ayasaofya and translated the contents section and gave a list. The Kitâbu Mir'āt al-muruvvāt mainly concerned with the moral concepts of muruvvah and futuvvah, which are important in the pre-Islamic period. That is a continuation of the works of muruvvah written before it and is one of the first of the works written about futuvvah. In this aspect it is written to describe the principles of muruvvah and futuvvah in the sufistic futuvvah period and also it has the characteristic features of the transition stage from muruvvah to futuvvah. Some of its content is similar to that of Mir'āt al-murūat of Seālibį. In this work, Kitābu Mir'āt al-muruvvāt, which consists of a khutbah, a muqaddimah and forty one chapters, has been translated. The life of Ibn Jaʽdawayh, whose biography has not yet been written, has been processed and his work has been analyzed from various angles. In addition, it was tried to determine the place among other similar works of the period. Keywords: Ibn Jaʽdawayh, Mir'āt al-muruvvāt, Futuvvah, Muruvvah, Nizam al-Mulk.