Adıgecenin söz varlığı açısından Çeraşe Tembot`un `Tek atlı` adlı romanı

Abstract

Bu tezin amacı, Adıge Edebiyatı'nın önemli yazarlarından Çeraşe Tembot'un `Tek Atlı` adlı romanındaki söz varlığının, atasözleri ve tematik söz varlığı açısından incelenmesidir. Söz varlığı kelime hazinesi, sözcük dağarcığı, sözcük gömüsü gibi anlamlara da gelmektedir. Söz varlığı bir dilin zenginliğini ve ne denli köklü olduğunu ortaya koyar. Söz varlığı; bir toplumun ürettiği maddi-manevi kültürel birikimin süreğenliğinin sağlanmasında, sonraki nesillere aktarımında önemli bir yer tutar. Söz varlığı, sözcük bilimi, leksikoloji bilimi disiplinindedir. Tematik sözlüklerde söz varlığı çalışmalarının bir parçasıdır. Atasözleride söz varlığının önemli bir unsuru olarak toplumun dünyayı algılama ve onu izleme şekli olup, yine o toplumun atasözlerinde belirgin bir şekilde yer alır. Atasözleri; bir toplumda yaşamın içselleştirilme halini, insana değer biçilme şeklini ve bireyler arası iletişimi bünyesinde taşır. Çalışmamızda önce söz varlığının Adıgece ve Türkçedeki kavramsal karşılıklarına bakılmış, literatürdeki belli başlı tematik söz varlığı guruplarıda tespit edilmiştir. Çalışmamız kurgusal bir yapı izleğinde tarama metoduyla yapılan betimsel bir araştırmadır. Çeraşe Tembot'un `Tek Atlı` adlı romanı üzerinde var olan bir durumun mevcut haliyle betimlenmesi şeklindeki yaklaşımla ilişkisel türden bir taramayla romanda geçen atasözleri ile kelimeler tespit edilerek, kelimelerin tematik söz varlığı açısından guruplandırılması yapılmıştır. Bu guruplandırmada; insan uzuvları, akraba ve arkadaşlar, ev hayvanları ile yabani hayvan isimleri, dini terimler, ekonomik ve ticari adlar, sağlıkla ilgili kelimeler, savunma ve savaş ile ilgili terimler, bitkiler, otlar ve ağaçların isimleri, toplumsal tabakalaşma terimleri, müzik ve yaşamsal araçların adları, diğer dillerden alınan kelimeler, yapılara ait terimler, ev, avlu ve ziraat aletlerinin isimleri, meslek adları, yaşam alanları isimleri, gelenek, görenek, dil ve kültür ile ilgili terimler, toprağa ait kelimeler, taşıma araçlarının isimleri, halk ve toplumlara ait isimlendirmeler, yön ve yer bildiren kelimeler, dünyadaki coğrafik yer isimleri, sayı ve zaman bildiren kelimeler, yiyecek ve içecek adları, renkler ve görünüş biçimleri ile ilgili terimler, elbise ve kumaş ürünlerinin adları gibi başlıklar altındaki kelimeler yer almaktadır. Çalışmamızda elde edilen atasözleri ile tematik söz varlığı terimlerinin Türkçe karşılıklarıda verilerek, içinde geçtiği cümledeki yerleride gösterilmiştir. Böylelikle çalışmamızda Adıgece öğretiminde öğrenicilerin kelime dağarcığı gelişimine, Adıge Edebiyatı'ndaki söz varlığı çalışmalarına ve literatüre katkı sağlamak hedeflenmiştir.

The aim of this thesis is to examine the vocabulary of Çeraşe Tembot, one of the important writers of Adyghe Literature, in the Çeraşe Tembot's `Single Horse `novel in terms of proverbs and thematic vocabulary. Vocabulary is also used as vocabulary,or word burial. Vocabulary indicates the richness of a language and its roots. Vocabulary; It has an important place in the continuity of the material-spiritual cultural accumulation produced by a society and it is transferred to next generations. The vocabulary is in the discipline of lexical science. Thematic dictionaries are parts of vocabulary. As a significant element of the vocabulary in the proverbs, society is a way of perceiving and monitoring the world, and it takes a prominent place in the proverbs of that society. Proverbs; they carriy the internalization of the life in a society, and they are the ways that people are valued. They also show the communication between individuals. In our study, the conceptual provisions of the vocabulary in Adyghe and Turkish were examined and the main thematic vocabulary groups in the literature were determined. Our study is a descriptive study conducted with a method of scanning a fictional structure. The words used in Single Horse describe the situation in the novel. In this grouping words are as follows; human limbs, relatives and friends, wild animal names with wild animals, religious terms, economic and trade names, health related words, terms related to defense and war, names of plants, herbs and trees, terms of social stratification, names of music and vital instruments, words taken from other languages, terms of buildings, names of houses, courtyards and agricultural tools, names of occupations, names of habitats, terms related to tradition, custom, language and culture, words of land, names of means of transport, nomenclature of people and societies, direction and place words, geographic place names in the world, words that state number and time, names of food and drink, colors and terms related to appearance forms, names of dress and fabric products. The proverbs obtained in our study and the thematic vocabulary are given in Turkish equivalents and shown in the sentence in the sentence. Thus, in our study, it was aimed to contribute to the vocabulary development of the learners in the Adyghe education, and to the Adyghe literature.