Sağlık talebini belirleyen faktörlerin Grossman modeli çerçevesinde analizi

Abstract

Sağlık tüm canlı yaşamının temel kaynağıdır. Sağlıklı geçirilecek zaman gelir oluşturmanın ve iktisadi faaliyetlerin en temel reel kısıtı durumundadır. Kötü sağlık koşulları ve hastalıklar, sağlık stokundaki yıpranmayı arttırmakta ve beklenen yaşam süresi olması gerekenden daha az artabilmektedir. Bu durumda bireylerin yıpranan sağlık stoklarını telafi edici çaba içerisinde olması (sağlık talebinde bulunması) beklenmektedir. Sağlık talebi modelini sistematik anlamda inşa eden ilk teorisyen Grossman'dır. Bireylerin sağlık hizmetlerine olan taleplerinin, eski sağlık düzeylerine ulaşma isteği olduğunu ve sağlığın iktisadi bir mal olduğunu vurgulayan Grossman'a göre sağlık hizmetleri nihai bir maldır. Grossman modelinde bireylerin zamanla yıpranan belirli bir sağlık mirası ile doğdukları ve ancak yapılan yatırımlar ile sağlığın yerine konulabildiği varsayılmaktadır. Tüm iktisadi faaliyetin (tüketim, üretim ve bölüşüm) temel kısıtı olan sağlıklı olma halinin devamı için bireyler, beklenen yaşam süresini, zaman içinde belirli bir amortisman (iskonto) oranı üzerinden maksimize etmesi gerekmektedir. Grossman'a göre bir kişinin bilgi ve beceri stokunun artması piyasa ve piyasa dışı üretkenliğini etkileyerek beşeri sermaye birikimini arttırmakta; bununla birlikte sağlık stoku ise, para kazanma ve mal ve hizmet üretmeye harcayabileceği toplam süreyi belirlemektedir. Bu çalışmada, Grossman'ın sağlık talebi modeli referans alınarak Türkiye örnekleminden hareketle sağlık hizmetleri talebi analiz edilmiştir. Çalışmada doğumda beklenen yaşam süresine ve sağlık harcamalarına etki eden faktörler ekonometrik modeller (OLS ve Quantile Regresyon) yardımıyla belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, Doğumda beklenen yaşam süresi ile kronik hastalıklar arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sağlık stokunu geri kazanmaya yönelik çabaların (sağlık harcamaları, spor, meyve tüketimi gibi) ise ortalama yaşam süreleri üzerinde pozitif etkiler meydana getirdiği görülmüştür. Ayrıca sağlığın beşeri sermaye unsuru olma özelliğinden hareketle eğitim düzeyinin ve gelir düzeyinin kronik sağlık sorunlarını azalttığı ve dolaylı olarak sağlık stoku üzerinden ortalama yaşam süresi üzerinde pozitif yönlü bir etki meydana getirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçların Grossman'ın teorik olarak kurguladığı sağlık talebi modeli ile uyumlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Analiz sonuçlarından ve uygulamalı literatürden hareketle karar alıcılara iktisadi faaliyetlerin temel kısıtlarından olan sağlık stokunu arttırmaya yönelik uygulanabilir politik argümanlar önerilmiştir.

Health is the main source of all living life. Healthy time is the most basic real constraint of income generation and economic activities. Poor health conditions and diseases increase the deterioration of the health stock and the expected life expectancy may increase less than it should. In this case, individuals are expected to make an effort to compensate for worn-out health stocks (demand for health).Grossman was the first theoretician to systematically build the model of health capital demand. According to Grossman, who emphasizes that individuals' demands for health services are the desire to reach old health levels and health is an economic good, health services are final goods. In the Grossman model, it is assumed that individuals are born with a certain health legacy that is worn out over time and that health can be replaced by investments. In order to maintain a healthy state of health, which is the basic constraint of all economic activity (consumption, production and distribution), individuals must maximize their expected life expectancy over a certain amortization rate over time. According to Grossman, the increase in a person's stock of knowledge and skills increases the accumulation of human capital by affecting market and non-market productivity; however, the health stock determines the total amount of time it can spend to earn money and produce goods and services. In this study, the model of Grossman's health demands from Turkey with reference samples were analyzed demand for health care movement. In this study, the factors affecting life expectancy and health expenditures at birth were determined by econometric models (OLS and Quantile Regression). According to the results, it has been concluded that there is a negative relationship between life expectancy at birth and chronic diseases. Efforts to recover the health stock (health expenditures, sports, consumption fruits) have had positive effects on the average life expectancy. In addition, considering the fact that health is a human capital component, it is concluded that education level and income level reduce chronic health problems and indirectly have a positive effect on average life expectancy through health stock. It was concluded that the results obtained were consistent with Grossman's theoretical demand health model. Based on the results of the analysis and the applied literature, decision makers have been offered feasible political arguments to increase health stock, which is one of the main constraints of economic activities.