Okulöncesi eğitim ortamlarında çocuk kitaplarıyla gerçekleştirilen uygulamaların okuma kültürü edindirme bağlamında incelenmesi

Abstract

Araştırma; çocuklara okuma kültürü edindirmeye ilişkin, öğretmenlerin okulöncesi dönemde ne tür çalışmalar yaptıklarını betimlemeyi, bu çalışmalarda yararlanılan çocuk kitaplarının niteliklerinin ve seçim ölçütlerinin neler olduğunu belirlemeyi ve okuma kültürü edindirme bağlamında hangi özellikleri taşıdıklarını değerlendirmeyi hedeflemektedir. Bu amaçla; okulöncesi öğretmenlerinin okuma kültürü edindirme sürecini nasıl anlamlandırdıkları ve destekleyip desteklemedikleri konusunda derinlemesine bilgi sağlanmıştır. Okulöncesi eğitim ortamlarında, çocuk edebiyatı odağında gerçekleştirilen etkinlikleri, okuma kültürü edindirme bağlamında derinlemesine incelemeyi amaçlayan bu çalışmada, bir nitel araştırma deseni olan durum çalışmasından yararlanılmıştır. Katılımcıları, maksimum çeşitleme örnekleme yöntemiyle belirlenen araştırmada, farklı okullardan 30 (otuz) okulöncesi öğretmeniyle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak veri toplanmış ve veriler tümevarımsal yol izlenerek betimsel kodlama yoluyla çözümlenmiştir. Araştırma verilerinin çözümlenmesinin ardından öğretmenlerin, okuma kültürü edindirme bağlamında çocuk edebiyatından yararlanma yolları, etkinliklerin niteliği ve yaşanan sorunları işaret eden `1. Okuma Kültürü Bağlamında Çocuk Edebiyatı Yapıtlarından Yararlanma, 2. Okuma Kültürü ve Kitapla Gerçekleştirilen Etkinlikler, 3. Okuma Kültürü Edindirme Sürecinde Öne Çıkan Sorunlar` temalarına ve bu temaların altında yer alan 13 kategori ve 16 alt kategoriye ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda, okuma kültürü edindirme bağlamında çocuk edebiyatından yararlanma konusunda öğretmenlerin pek çok aşamada bireysel karar verme sorumluluğunu üstlendikleri; aileler, okul yönetimleri ya da başka bir kurumdan destek alamadıkları anlaşılmıştır. Okulöncesi dönem çocuklarının, okuma kültürü bağlamında nitelikli kitaplarla buluşmasındaki en büyük engel maddi kaynak eksikliğidir. Bunun dışında kitap seçimi ve okullara alınması konusunda herhangi bir denetim süreci işletilmemektedir. Öğretmenlerin, çocuk edebiyatı yapıtı ve çocuk kitabı ayrımı yapmakta zorlandıkları görülmüştür. Yayınevleri, kurumsal yayın ilkeleri ve amaçları doğrultusunda bastıkları kitapları, okulöncesi sınıflarına ulaştırmada çeşitli yollara başvurmakta, bu süreçte herhangi bir engelle karşılaşmamaktadır. Bu durum denetim eksikliğiyle açıklanabilir. Böylesi bir denetim sorunu; okulöncesi eğitim ortamlarını farklı ideolojilerin etkisine açık hale getirebilmektedir. Bir diğer önemli sonuç; okulöncesi eğitim ortamlarında karşılaşılan sorunlardır. Bu sorunlar, kaynaklarını farklı yerlerden ve koşullardan almakla birlikte çözülebilmeleri yalnızca öğretmen, aile ya da okul yönetimine bağlı değildir. Çözümünde ulusal ya da uluslararası birtakım çabaları da gerektiren bu sorunlar arasında; Türkçe konuşmayı bilmeyen mülteci çocuklarla çeşitli fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklar nedeniyle dil gelişimi sorunu yaşayan çocukların eğitim ortamlarında, aynı programa göre yetiştirilmeye çalışılması; eğitim ortamlarında kullanılan teknolojik araç-gereçlerin çocukların dil becerilerinin gelişimine olumsuz etkilerinin olması ve sınıflara giren bazı yasaklı yayınların doğurduğu durumlar yer almaktadır.

Through this dissertation study, I aimed to analyze how teachers implement children's literature activities, and to specify the characteristics as well as criteria of choosing children's literature books that are used in preschool settings to create a reading culture among kids. To that end, I collected data to discover how teachers' understandings of creating a reading culture in pre-school settings are formed. To profoundly analyze the above-mentioned research problem, I benefited from case study, one of the qualitative research methods, which is generally characterized as the analysis of a bounded-system without changing its own context. Participants of the research chosen through maximum-variation sampling technique were composed of 30 pre-school teachers at state schools in Ankara. I conducted semi-structured interviews with them through an interview form, and analyzed the data through descriptive coding system. Findings was grouped under three main themes named `Using children's literature books within the context of reading culture`, `Children's literature activities and reading culture`, and `Problems encountered in classrooms in creating reading culture`. Under these main themes, 13 categories and 16 sub-categories structured the findings section of the dissertation. Firstly, results signify that pre-school teachers are left alone in decision-making process in choosing children's literature books, and are not supported by external authorities (i.e. parents, school principals, organizations etc.). Secondly, it is a significant result of this dissertation study that a major obstacle that teachers experience in providing children's literature books is the lack of financial support for pre-school settings. Thirdly, it is discussed in the dissertation that lack of control and responsibility in choosing the children's literature books can indispensably lead to ideological consequences in pre-school settings. Another equally important result of the study is that teachers are not capable to choose the appropriate children's literature books to use in their classes and therefore, publishers inevitably affect teachers' choice for the profit of their company. Lastly, the problems encountered during creating a reading culture are specified as followed: children's having difficulty in language development stemming from physical and psychological reasons, harmful effect of technology in children's language development, and issue of banned books that have been used until lately.